20. TERUG NAAR NIJMEGEN. SOLIDARITEIT

Augustus 1980. De leider van de Poolse vakbond Solidariteit Lech Walesa viert aan de poort van de scheepswerven te Gdansk het akkoord tussen de pas opgerichte vakbond Solidariteit en de Poolse autoriteiten over de toelating van vrije vakbonden. Nooit werd zo duidelijk de strijd gevoerd tussen de dictatuur van het Communisme en de idee van vrijheid en solidariteit als in Polen tijdens het Communistisch bewind van Generaal Jaruzelski. Deze overwinning maakte definitief een einde aan het Communistisch-Leninistische idee van de dictatuur van het proletariaat.

 

Gelukkig is er zoiets als solidariteit. Dat ligt precies tussen eigenbelang en liefde in en je kunt er maatschappelijk gesproken mee uit de voeten. Solidariteit kun je omschrijven als sociaal georganiseerde liefde in beginsel op basis van vrijwilligheid maar, zo ontdekte men allengs, je kunt het ook afdwingen via de overheid.

Onze radicale Jonge Marx heeft daar niet aan gedacht. Voor hem komt solidariteit als een duvel uit een doosje aan het eind van het kapitalisme: eenmaal het kapitalisme uitgebannen, het communisme gevestigd en we hebben de staat niet meer nodig. In plaats daarvan komt de vrije gemeenschap van broederschap en gelijkheid. Te mooi om waar te zijn en dat is het ook.

Precies het omgekeerde gebeurt van wat Marx dacht. De staat wordt de maatschappelijke organisator van solidariteit. Dat gaat niet alleen in tegen de leer van Marx maar ook tegen Liberale opvattingen. Liberalen willen zo weinig mogelijk bemoeienis van de staat met de maatschappij. Laat de maatschappij zijn werk doen -de markt- en het komt voor de bakker. Niet dus.

Over de rol van de staat mag Marx dan de mist in zijn gegaan, met zijn analyses van de oorzaken voor de misère onder arbeiders haalt hij de idee van de sociaal vrijblijvende staat radicaal onderuit. De invoering van het algemeen kiesrecht brengt de omwenteling van liberale naar sociaal betrokken staat in een stroomversnelling met hulp van socialisten. Uiteindelijk wordt de staat de organisator van solidariteit.  Het was menselijk en politiek niet vol te houden dat de meerderheid van de bevolking in naam van het kapitaal wordt uitgebuit. 

De analyse van Marx schudt ook de Christenen wakker. Ze beginnen in te zien dat Christelijk liefdeswerk, de zorg voor zieken en onderwijs bijvoorbeeld, door de staat kan worden overgenomen. De opkomst van het communisme en socialisme en het algemeen kiesrecht doen de rest.

De revolutie van Marx en het Communisme geeft de staat een nieuwe rol, die van organisator van solidariteit. Een van de organisaties die solidariteit organiseert is de vakbond. Zo kom ik via de Jonge Marx en professor van Boxtel uit bij de vakbeweging als een instrument voor sociale hervormingen.

OORLOGSBULLETIN 59. LOEKASJENKO

De twee zelfverzekerde dictators Loekasjenko en Putjinski wisselen van gedachten over de voordelen van het dragen van rode laarsjes.

 

Als je Loekasjenko hoort praten op een persconferentie dan zie je een echte ouderwetse autoritaire leider waar ze in de Sovjet Unie en zijn vazalstaten een patent op hadden. Zelfverzekerd zijn ze want ze worden gesteund door politie en geheime dienst, leger en partij plus frauderende ambtenaren. Het volk is randversiering en als die zich niet zo gedraagt dan wordt er kort en metten mee gemaakt. Het idee van soft power, overredingskracht of democratie is hen volkomen vreemd.

Het regiem van Loekasjenko ken ik al van 1995, een jaar na zijn verkiezing tot president van Wit Rusland. Ik was met een internationale vakbondsdelegatie in Minsk uit solidariteit met de stakers van de metro en de trolleybus in die stad. Loekasjenko had meteen een decreet uitgevaardigd waarin de staking illegaal werd verklaard wat de stakingsleiders in het gevang bracht.

We gingen praten met de premier, de minister van arbeid en justitie om druk uit te oefenen de stakingsleiders vrij te laten, het decreet in te trekken en fatsoenlijk te onderhandelen over een loonakkoord. Loekajensko zelf kregen we niet te zien. De premier en de minister van justitie stonden pal achter de genomen maatregelen. Alleen de minister van arbeid gaf ons gelijk maar die werd dan ook meteen na ons vertrek door Loekasjenko ontslagen.

Het is niks geworden met de vrijheid van vakbeweging ook niet toen het Europees parlement op ons verzoek een resolutie aannam waarin Loekasjenko werd opgeroepen democratische vrijheden te respecteren en de Europese Commissie de opdracht kreeg Loekasjenko onder druk te zetten. De toenmalige EU buitenlandcommissaris en voormalige Nederlandse minister van den Broek beloofde het uiterste te doen om Loekasjenko op andere gedachten te brengen.

Het hielp niet. Integendeel, hij werd met hulp van enerzijds stemfraude en anderzijds onderdrukking van elke oppositie (elke demonstratie was verboden) herkozen. Zelfs een massale staartoproer bracht hem niet aan het wankelen. Hij sloot duizenden mensen op en ging hulp halen bij Putjinski, die andere autoritaire leider met een communistisch en zelfs KGB verleden.

In 1995 dacht ik nog dat presidenten als Loekasjenko hun langste tijd gehad hadden. Dat ze als restanten van een communistisch verleden door vrijheid en democratie zouden worden weggespoeld. Helaas, dat was te optimistisch gedacht, de restanten zijn taaier dan ik dacht.

In die tijd maakte ik uit gesprekken met de secretaris buitenlandse betrekkingen van de machtige Russische Vakbond voor Werknemers in de Atoom Industrie op dat zij dachten dat Putjinski met zijn verkiezing tot president de tijden van vroeger zou doen terugkeren. Ik dacht toen nog dat het zo een vaart niet zou lopen. Uiteindelijk hadden zij het bij het rechte eind en daar waren ze blij mee.

OORLOGSBULLETIN 43. INTERNATIONALE SOLIDARITEIT MET OEKRAÏNE

 

In het door Russen veroverde Oekraïnse stadje Melitopol werd het Sovjet verleden in de persoon van Leninski hersteld.

VS President Good Old Joe Biden weet wat solidariteit is. Nee, niet voorschrijven wat en hoe, maar luisteren naar de mensen waarmee je solidair bent in dit geval met het volk van Oekraïne. Ondanks de betweters van deskundigen die allemaal een oplossing bij de hand hebben voor de oorlog (Elon Musk is er een van) herhaalt Good Old Joe nog maar eens dat er maar eentje voor het zeggen heeft hoe het verder moet en dat is president Zelensky van Oekraïne.

Ik herinner mij de debatten van de  jaren tachtig over Nicaragua. Het werd de solidariteitsvereniging met de Latijns Amerikaanse vakbeweging  CLAT voortdurend aangewreven dat ze luisterde naar de vakbonden in Nicaragua die vervolgd en onderdrukt werden door de regering. De revolutionaire regering bedoelde het toch goed, dus wat is dat voor gezeur over solidariteit. De kunst is dan om overeind te blijven tegenover papagaaiende pers, politici en aktiegroepen.

Good Old Joe blijft trouw aan zijn uitgangspunt en dat zal niet meevallen want er wordt wat geïntrigeerd, gesuggereerd en beweert door deskundigen van allerlei huize die menen te weten wat het beste is voor Oekraïne. Er worden ballonnetjes opgelaten, zichzelf belangrijk noemende  personen geïnterviewd die het kunnen weten enz.

Een man die op kousenvoeten probeert in te breken in de solidariteit met Oekraïne is tot mijn spijt de eerwaarde Gerrie van der List journalist bij EW.  Hij heeft grote moeite om sympathie te koesteren voor Oekraïne. In de column “Oekraïne mag echt niet klagen over onze steun”, noemt hij het een vreemd, corrupt land. ” Niet geheel onbelangrijk maar ik zou het toch eerder een land in oorlog noemen met een agressief, brutaal en zich grootmacht wanend Rusland.

Hij vindt dat Nederland vanwege “het lot van een vreemde natie de belangen van het eigen volk op de tweede plaats laat komen”. Hij wil maar zeggen we zitten zonder gas en olie omdat we Rusland moeten boycotten. We heffen sancties tegen Rusland die in ons eigen vlees snijden en tot overmaat van ramp ook nog eens niet helpen. Wil hij zaken doen met Rusland? Dat lijkt me niet verstandig.

Het is een bedrieglijk redenering van Gerrie. Misschien dat de analyse hieronder overgenomen uit een artikel op de CNN website hem kan overtuigen toch nog eens na te denken over hoe hij de winter denkt door te komen.

“Russian President Vladimir Putin’s invasion of Ukraine was never a run-of-the-mill border dispute. Even before it started, as Putin initiated – and continuously denied – his march to war, the importance of preventing Russia’s autocratic regime from gaining control of its neighbor, with its incipient democracy, was clear.
The historian Yuval Noah Harari has argued that no less than the direction of human history is at stake, because a victory by Russia would reopen the door to wars of aggression, to invasions of one country by another, something that since the Second World War most nations had come to reject as categorically unacceptable. “  (Frida Ghitis, 7 november 2022)
 

VERZORGINGSSTAAT

Het schijnt dat de PvdA helemaal niet van de klassieke verzorgingsstaat af wil zoals ons in de Troonrede op de Derde Dinsdag van September werd beloofd door Koning Willem Alexander. Partijvoorzitter Spek, Minister Ploumen en Samsom himself zien dat niet zo zitten. Maar of het dan “Verzorgingsstaat moet blijven” is, is ook niet zeker. Ze houden een slag om de arm. Het gaat namelijk niet om de Verzorgingsstaat an sich. Want dan zou de regering Rutte II per direct moeten vallen en dat kan ook weer niet.

Daarom houdt de PvdA een slag om arm. De verzorgingsstaat blijft maar dan anders. Hoe anders, dat weten ze bij de PvdA nog niet. Net zoals Rutte niet weet hoe het verder moet met de participatiemaatschappij. Maar het klinkt wel leuk voor de achterban. Net zoals het voor de PvdA achterban leuk klinkt dat “de verzorgingsstaat blijft al is het anders”. Dat wordt nog leuk steggelen in het kabinet.

Maar hoe moet die verzorgingsstaat dan anders worden? Daar hebben ze bij de PvdA nog geen begin van een idee van. Kun je de AOW, een bestaanspensioen voor iedere gepensioneerde Nederlander zonder uitzondering, handhaven. De AOW is en blijft nog altijd het fundament waarop de Nederlandse verzorgingsstaat is gebouwd. Zeg maar, de ultieme vorm van onderlinge solidariteit van alle Nederlanders: jong en oud, werkend en niet werkend, rijk en arm. De staat als een vader voor heel zijn volk. We noemen niet voor niks Drees als de grondlegger van de AOW ook wel vadertje Drees.

Maar kan een staat nog een vadertje zijn voor zijn volk als dat volk al lang niet meer alleen bestaat uit vrome nijvere blanke mannen die braaf 8 uren per dag, 5 dagen in de week werken? Het Nederland van de jaren 50 is al lang niet meer het Nederland van nu. En dan slaat ook nog eens de vergrijzing toe waardoor minder mensen de AOW voor meer gepensioneerden moeten verdienen. Dan wordt solidariteit steeds moeilijker. De eerste aanpassingen van langer werken voor dezelfde AOW of minder geld als je eerder stopt met werken, zijn er al. Maar of dat genoeg zal zijn? Misschien op papier wel, dat is geduldig maar of in de praktijk ook iedereen solidair zal blijven zeker als je ook nog wil nivelleren (nivelleren is een feestje, zei Spekman nog maar pas een jaar geleden), is toch maar de vraag.

Nivelleren is een vorm van gedwongen solidariseren. Dat zal werken tot op bepaalde hoogte en dan wordt het niet meer gepikt. Zouden ze bij de PvdA al weten tot op welke hoogte: de helft van je inkomen weg belasten, minder dan de helft of juist meer dan de helft? Wordt het niet tijd dat de PvdA daar zijn licht over laat schijnen? Nu weten we niet tot hoever Spekman wil gaan met het gedwongen solidariseren door Vadertje Staat. Dat maakt de burger onzeker en de PvdA onbetrouwbaar.

Trouwens hoe kun je solidariteit handhaven in een land met als maar verdergaande individualisering, ook op het vlak van de ethiek en de moraal? Waarom zou je solidair zijn als je aan de andere kant steeds meer aangesproken wordt, ook door de politiek, op je individuele verantwoordelijkheid? Daar is D66 sterk in en de PvdA neemt er (nog) niet veel afstand van. Maar je kunt niet aan de ene kant individualiseren en aan de andere kant solidariseren. Zo werkt het niet in de hoofden van mensen en ook niet in de praktijk. De PvdA zal keuzes moeten maken.

Om misverstand te voorkomen. Niet alleen de PvdA moet zich hierop beraden maar ook andere partijen die solidariteit nog altijd als een groot goed hoog in hun vaandel hebben staan. Je kunt geen twee heren dienen die haaks op elkaar staan. Of we aanvaarden solidariteit met als consequentie dat daarmee de individualisering wordt begrensd door een gemeenschappelijke moraal van gedeelde verantwoordelijkheid of we gaan verder op de ingeslagen weg van de individuele verantwoordelijkheid en begrenzen de onderlinge solidariteit. Wat zal het worden? Als de volkspartijen daar nu eens eerlijk antwoord op gaven, zou het vertrouwen van de burger nog wel eens ooit terug kunnen komen. Zo lang er echter aan gemodderd wordt onder het mom van compromis zal het vertrouwen in de politiek alleen nog maar afnemen.

NOODLIJDEND NEDERLAND

Nederland heeft het moeilijk.

Op een gegeven moment vond ik dat ik aan ontwikkelingshulp moest doen, niet praten maar doen. Gepraat werd er al genoeg. Ik had op de Carmelieten HBS in Oss al geleerd dat je zoiets vanuit je hart moet doen, je medemens wat gunnen. Een kwestie van naastenliefde dus. Later kwam daar als vanzelfsprekend rechtvaardigheid bij en dan vooral sociale rechtvaardigheid. Die basis is eigenlijk nooit veranderd al is er in de loop der jaren natuurlijk af en toe hevig getwijfeld. Het zou niet goed zijn als dat niet het geval zou zijn geweest.

Een van mijn eerste twijfels was zoals bij alles wat je doet of het wel nut heeft? Dat begon al toen ik voor het VN ontwikkelingsprogramma in Mexico werkte. We hadden 5 miljoen dollar per jaar te besteden. Apenootjes als je keek naar de omvang van de problemen in dit enorm grote land met zijn krottenwijken zo groot als een miljoenenstad en een armoedig, ongeletterde platteland waar arrogante politici en gewetenloze zakenlieden de scepter zwaaiden. Bovendien werd beweerd dat de Mexicanen de uitvinders van corruptie waren.

Nederland heeft het de ene dag wat moeilijker dan de andere dag.

Moet je in zulk geval stoppen? Mijn Noord Amerikaanse VN baas vond van niet. Hij zag het VN ontwikkelingsprogramma als deel van het grotere VN geheel en de VN mag dan niet goed werken, soms zelf corrupt zijn, het is altijd beter dat men met elkaar blijft praten dan oorlog voeren. Praten kost geld maar oorlog voeren nog meer, was zijn korte maar krachtige filosofie. Ik was dat met hem eens en dus bleef ik in de VN geloven net als PvdA minister Pronk voor Ontwikkelingssamenwerking. Als jonge idealistische ontwikkelingswerkers vonden we wel dat Nederland af en toe harder aan de bel mocht trekken. Per slot van rekening was Nederland een van de grootste donors in de wereld.

In Nederland werd toen niet getwijfeld aan het beginsel van ontwikkelingssamenwerking. Wel werd er telkens naar betere wegen gezocht om de armoede en het sociale onrecht sneller en efficiënter uit de wereld te helpen. Dat leidde dan weer vaak tot allerlei trendy en modieuze aanpassingen van het beleid waar men in ontwikkelingslanden niet altijd veel van begreep. Ontwikkelingssamenwerking was toen in Nederland vooral ook linkse politiek. Op een gegeven moment werd het socialisme als de oplossing van alle kwaad gezien totdat bleek dat centrale planning van een economie in een onderontwikkeld land juist niet werkt. Daarvoor ontbreekt het aan kennis, deskundigen, betrouwbare maatschappelijke instellingen en instituten en vooral ook stabiele politieke verhoudingen.

Sommige Nederlanders hebben het iets minder moeilijk.

Maar ondanks al dat onderlinge vaak ook partijpolitieke gesteggel bleef in Nederland het hart op de goeie plaats zitten en dat is en blijft per slot van rekening de basis van alles. Rond de eeuwwisseling is daar echter de klad in gekomen. Met de crisis kwam de doorbraak van Wilders. Die begon ongegeneerd het eigen belang van de natie te verkondigen. Waarom zou je armoezaaiers in de rest van de wereld helpen als in eigen land de nood hoog is? Wilders verklaarde Nederland tot een noodlijdend land en verschafte daarmee aan iedereen die wilde het alibi om de rest van de wereld te laten vallen. Je zou het nog kunnen begrijpen indien Nederland echt een noodlijdend land zou zijn maar dat is het niet.

Materieel gezien is Nederland een van de rijkste landen in de wereld, geestelijk staat het er echter minder florissant voor. Nederland predikt dank zij Wilders en in zijn voetspoor Bolkestein en andere VVD corifeeën materiële welvaart als het hoogste goed wat een mens kan bereiken. Wat natuurlijk flauwekul is. Hoeveel geld en rijkdom je ook hebt, het kan nooit je leven vullen. Gek genoeg kan dat geestelijke rijkdom wel ook al ben je arm en behoeftig. Niet dat ik zo'n toestand aanbeveel maar het is toch wonderlijk hoe getroffen je kunt worden door gastvrijheid, solidariteit en vreugde in een naar onze begrippen armoedig milieu.

Nederlanders zoeken het geluk soms op het water.

De basishouding voor ontwikkelingshulp, naastenliefde en solidariteit, is als gevolg van deze nationale knieval voor het gouden kalf van het materialisme ook nog eens vergiftigd met egoïsme en jalouzie. Notities als die van Minister Ploumen over ontwikkelingssamenwerking, hoe goed bedoeld ook, kunnen daar niets aan veranderen. Daarmee komt de zaak niet verder dan wat partijpolitiek gesteggel, onderlinge belangenstrijd en gekrakeel over wie het gelijk aan zijn kant heeft. Onze enige hoop is dat de burgers en kiezers die kruideniersmentaliteit van Wilders en Bolkestein c.s. een keertje spuugzat worden en weer op zoek gaan naar zaken die er toe doen. Tot die tijd wordt het afzien.