VERBODEN FOTO

 

Vader met zijn vier kinderen in de voortuin van zijn huis op het platteland van Guanacaste, Costa Rica. Augustus 1978.

De bovenstaande foto heb ik een tijdje geleden geplaatst op de Facebookpagina “Costa Rica Antigua y su Historia” een groepspagina met foto’s van personen uit het verleden van Costa Rica.

Ik werd door de Costaricaanse beheerder van de pagina, die zich mijn foto’s herinnerde van een tentoonstelling die ik in 1977 in het Nationale Theater in de hoofdstad San José heb gehad, uitgenodigd foto’s uit Costa Rica op de pagina plaatsen. Sindsdien plaats ik regelmatig foto’s gemaakt in de periode 1977- 1979.

De bovenstaande foto werd ondanks aandringen van de Costaricaanse Webmaster, door Facebook geweigerd als niet passend bij de Facebook Community. De webmaster probeerde nog uit te leggen dat deze foto niks met naakt te maken heeft maar dat was verloren moeite.

De hypocrisie van Facebook laat zich het beste afmeten aan onderstaande foto van Walker Evans. Hij maakte de foto in 1936-37 als een van de fotografen van de Farm Security Administration, een New Deal instelling van het Ministerie van Landbouw bedoeld om verzekeringen tegen natuurrampen op overheidsniveau te promoten.

De foto is intussen in honderden fotoboeken en tijdschriften gepubliceerd en gaat net zo min over naakt of bloot als de foto boven. Dat zo een foto niet past in de Facebook community is flauwekul want Facebook is net zo min een community als mijn klompen. Het is niet meer dan een smoes uit angst voor een of ander sektarisch actiegroepje of de soms al even hypocriete reclamewereld.

Onlangs heeft Museum Helmond een tentoonstelling gehouden van foto's van Walker Evans en door hem geïnspireerde fotografen.

Bud Fields and His Family, Hale County, Alabama, photograph by Walker Evans, c. 1936–37; from the book Let Us Now Praise Famous Men (1941) by Evans and James Agee.

 

 

ROBOTISERING VAN DE ZORG?

Onlangs had ik naar aanleiding van een post van een van mijn Facebook vrienden onderstaande gedachtenwisseling. Aangezien in die dialoog het dilemma van de verhouding tussen mens-zijn en wetenschap tot uiting komt, geef ik het gesprek hieronder weer. Ik heb de naam van mijn Facebook vriend weggelaten. Ik noem hem hieronder “Vriend”. Mijn antwoorden staan in cursieve letters.

Vriend
Het is in het komende post-corona tijdperk nuttig om ook eens na te denken over de grootschalige inzet van robots in ziekenhuizen. In een ziekenhuis in het Italiaanse Varese bewijzen ze nu hun nut om het medisch personeel veiliger te laten werken.

Welja, lig je daar al helemaal ingepakt in een ruimtepak en dan wordt je ook nog bediend door een robot. Mijn moeder vond 40 jaar geleden het intensive care bed al verschrikkelijk. Ze vond dat ze in een ruimteschip lag en ze wilde er zo gauw mogelijk uit. Dat wilden de artsen eerst niet maar later gelukkig voor haar wel. Ze is twee dagen later in een gewone ziekenhuiskamer met familie en vrienden om zich heen vredig gestorven als mens. Enfin, aan mijn lijf geen polonaise.

Vriend
Ieder zijn keuze Petrus Nelissen. Gelukkig kunnen we zelf kiezen hoe onze zorg eruit moet zien en hoelang die moet duren (tot in zekere mate).

Ik vrees dat het dwangverpleging gaat worden.

Vriend
We hebben nog wel iets te zeggen daarover …

Nee hoor. Er komt een gezondheidsdictatuur in de toekomst. Geautomatiseerde genetische aanpassingen geestelijk en lichamelijk, gerobotiseerde genezing op basis van statistische kansberekening en modellen enz. De ideale maatschappij wordt de ontmenselijkte maatschappij. Mark my words.

Vriend
Ik houd ze in gedachten en zal zien of ze uitkomen.

***

Tot zover de gedachtenwisseling.


Laten we wel zijn de verleiding om met name in ziekenhuizen over te gaan tot verdergaande robotisering en automatisering is groot. Dat geldt trouwens in het algemeen voor wetenschappelijke vondsten. Ons comfort wordt daardoor steeds groter: geen of minder lichamelijke inspanningen, verre afstanden overbruggen, geneesmiddelen ter bescherming van onze gezondheid, voedsel onder handbereik enz.

Wie om zich heen kijkt,  ziet de bewijzen voor deze stelling om zich heen. Maar wordt ons bestaan daardoor niet steeds minder menselijk, zoals de natuur om ons heen steeds minder natuurlijk wordt? Tijdens deze Coronacrisis, die veel weg heeft van de Middeleeuwse pest, vraagt men zich af hoe menselijk het is om in een intensive care bed te sterven zonder dat je nog een menselijke stem hoort of een warme hand voelt. 

Terecht ook wordt nagedacht over de vraag of dit zo wel moet gaan en af het niet anders kan? Het ziet er naar uit dat we de menselijkheid moeten redden te midden van onze technologische mogelijkheden. Ik denk dat dit in de nabije toekomst een nog groter vraagstuk gaat worden.

DE SELFIES VAN REMBRANDT EN VAN GOGH

Links: Zelfportret Vincent van Gogh (1887) Hij was toen 34 jaar. Rechts: Zelfportret van Rembrandt van Rijn (1630). Hij was toen 24 jaar.

Onlangs werd een fotografisch zelfportret van mij op Facebook een selfie genoemd. Toen pas besefte ik dat voor veel mensen een zelfportret hetzelfde is als een selfie. Dat was nog niet bij me opgekomen. Selfies zijn voor mij een variant op de bekende vakantiefoto's waarop mensen poseren bij een of ander monument, bijvoorbeeld de Eiffeltoren. Dat doen ze om thuis en aan vrienden te laten zien dat ze daar geweest zijn. Van alle selfies samen kun je daarna een fotodagboek maken van je vakantiereis.

Daarnaast heb je de selfies van jezelf met een belangrijk persoon, filmster of beroemde voetballer. Ook die zijn een voortzetting van een al lang bestaande traditie. In menig kantoor, maar ook in gangen en woonkamers zie je ze wel eens hangen. De gastheer poseert samen met een bekend politicus, een beroemd voetballer, de paus of een president. Bij audiënties van bijvoorbeeld de paus of van een president staat zelfs een officiële fotograaf klaar om zo’n foto te maken. Vervolgens werd de foto dan thuis of op kantoor opgehangen. Een selfie zet je op Facebook of Instagram.

Dit is het eerste zelfportret dat van Gogh in zijn brief noemt aan zijn broer Theo in het jaar 1889. (zie erop in de blog). Van Gogh was toen 36 jaar en zat in een inrichting vanwege zijn zelfmoordpoging. "Het ging weer minder goed met Vincent en hij laat zich vrijwillig opnemen te Saint-Rémy-de-Provence, in de instelling Saint-Paul-de-Mausoleaan de voet van de Alpilles. Men richtte er zelfs een klein atelier in, waarin hij kon schilderen tijdens de steeds zeldzamer momenten zonder zenuwcrisis. In dat jaar maakte hij er ongeveer 150 schilderijen. Het was de tijd van de Irissen, de Seringen, gele korenvelden, olijfbomen en cipressen. (Vincent van Gogh in Wikipedia )

Was zulks ook het doel van de geschilderde zelfportretten van bijvoorbeeld Rembrandt  en Van Gogh? Van Gogh maakte in totaal 40 zelfportretten. Zijn eerste zelfportret maakte hij  in het Brabantse Nuenen (1885). In Antwerpen maakte hij 5 zelfportretten (1885-1886) en in Parijs maar liefst twintig (1986-1988) . Zijn laatste 4 zelfportretten schilderde hij in een instelling voor geesteszieken in het Zuid Franse stadje Saint-Rémy-de-Provence. In zijn brieven schrijft Vincent Van Gogh dat hij zelfportretten maakt omdat hij geen modellen kan betalen. Voor van Gogh is het zelfportret dus een schilderkunstige oefening, een studie in techniek, vorm en kleur. 

Van Gogh gebruikt kleuren om zijn gevoelens en gedachten uit te drukken. Zet alle zelfportretten op een rijtje en je ziet dat de uitdrukking op zijn gezicht vrijwel altijd hetzelfde is. Het is een ernstige uitdrukking die concentratie verraadt, zelfs als hij zich portretteert met een zonnehoed op. Het leven van Van Gogh was dan ook bepaald niet zonnig. Ik denk dat Van Gogh van thuis uit of vanwege zijn aard meer levensernst had dan goed is voor een mens.

Dit is het tweede zelfportret dat van Gogh in zijn brief aan Theo van begin september 1989 noemt
(zie citaat hieronder).

Van Gogh vindt dat je, om een zelfportret te kunnen maken, ook enige zelfkennis moet hebben zo blijkt o.a. uit het volgende citaat uit een van zijn laatste brieven: “People say – and I’m quite willing to believe it – that it’s difficult to know oneself – but it’s not easy to paint oneself either. Thus I’m working on two portraits of myself at the moment – for want of another model –because it’s more than time that I did a bit of figure work. One I began the first day I got up, I was thin, pale as a devil. It’s dark violet blue and the head whiteish with yellow hair, thus a colour effect. But since then I’ve started another one, three-quarter length on a light background.Then I’m retouching some studies from this summer – anyway I’m working from morning till night.” (brief 800, Saint-Rémy, 5th or 6th September 1889). 

Rembrandt maakte meer zelfportretten dan van Gogh. Hij heeft in totaal bijna 90 zelfportretten gemaakt, verdeeld over 50 schilderijen, 32 etsen en 7 tekeningen. Ze omvatten 40 jaar van zijn leven (1620-1669). Van Gogh schilderde zijn zelfportretten in ongeveer 5 jaar, meteen ook zijn 5 laatste levensjaren. Rembrandt maakte al op jonge leeftijd zelfportretten als oefeningen in gezichtsuitdrukkingen die horen bij bepaalde gevoelens of stemmingen. Hij poseerde op allerlei manieren: jong en brutaal, in gedachten verzonken, ernstig, aandachtig, nieuwsgierig enz. Op de website van het Teylersmuseum vind je een overzicht van deze zelfportretten.

Een zelfportret van Rembrandt toen hij 33 jaar was (1639). De jeugdige overmoed is verdwenen en heeft plaats gemaakt voor bezonnenheid. Hij was toen 5 jaar getrouwd met Saskia van Uylenburgh.

Op latere leeftijd worden de zelfportretten van Rembrandt bedachtzamer. Dat hangt uiteraard met leeftijd samen. Oudere mensen hebben nu eenmaal meer meegemaakt. Het leven had ook Rembrandt niet gespaard. Hij heeft hoogtepunten gekend maar ook veel dieptepunten en uiteindelijk eindigde zijn leven in eenzaamheid en armoede.  Zonder te spreken van schilderkunstig vorm gegeven zelfkennis en zelfonderzoek kunnen we toch vaststellen dat de zelfportretten van Rembrandt ook een weerspiegeling zijn van zijn levenservaringen. 

Juist Rembrandt beschikte over de schilderkunstige vaardigheden deze levenservaring schilderkunstig vast te leggen. Rembrandt kenners leggen er echter de nadruk op dat het etaleren van schilderkunstig meesterschap in de zelfportretten belangrijker is geweest dan het uitdrukken van diepste persoonlijke gevoelens.”Elk zelfportret van Rembrandt was dan ook, niet meer en niet minder, een specimen van zijn kunst oftewel een typische Rembrandt. Voorstelbaar is dus dat Rembrandt de klanten die zichzelf door de grote meester wilden laten portretteren, een actueel voorbeeld van zijn kunsten wilde laten zien en dus altijd ten minste één geschilderd zelfportret in voorraad hield. Klanten kochten dan mogelijk naast hun eigen portret ook een portret van de maker zelf. Rembrandt maakte vervolgens weer een volgend “promotie” schilderij.” (zie: Rembrandt en zijn zelfportretten) 

Zelfportret van Rembrandt dat hij gemaakt heeft in zijn laatste levensjaar 1669. Hij was toen 63 jaar. 

Ik denk ook niet dat 'de selfies' van van Gogh of Rembrandt een soort schilderkunstig vorm gegeven diepte psychologisch zelfonderzoeken zijn. De psychologie moest toen trouwens nog uitgevonden worden. Bovendien beschouwden beiden kunstenaars zich inderdaad op de eerste plaats als schilderkunstige ambachtslieden om den brode. Rembrandt verdiende er zelfs op een gegeven moment veel geld mee. Van Gogh kon tot zijn wanhoop, verdriet en teleurstelling nooit leven van zijn schilderkunstige vakmanschap. Het moet een drama geweest zijn dat hij financieel totaal afhankelijk was van zijn broer Theo. Hun zelfportretten zijn hoe dan ook een afspiegeling van deze complexe levenservaringen. 

THE REAL FACE OF FACEBOOK

The real Face of Facebook ( Petrus)

"Facebook verandert in een soort digitaal winkelcentrum. Het bedrijf wil een 'koopknop' introduceren in advertenties op de site. Op die manier hoeven gebruikers niet van de Facebookpagina's af om een product aan te schaffen, waardoorde advertentie-inkomsten zullen stijgen. Het bedrijf verdiende dit kwartaal al 67 procent meer aan de digitale reclame dan in 2013. Dat blijkt uit de kwartaalcijfers die het bedrijf woensdagnacht heeft gepresenteerd."

(Volkskrant, 25 juli 2014)

RUTTE OP DE SOCIALE MEDIA

  

Sinds gisteren staat onze eigen premier voortaan met een eigen pagina getiteld ‘Minister-President’ op Facebook en Google plus. Geen persoonlijke maar een  presidentiële pagina zoals je in het profiel kunt lezen:  “Welkom op de Facebook pagina van de minister-president. Op deze plek kun je updates verwachten over de activiteiten van de premier. Je krijgt een kijkje achter de schermen en binnenkort kun je hier rechtstreeks vragen stellen aan minister-president Rutte. Maar dit is nieuw terrein voor ons, dus laat ons vooral weten wat jullie graag willen zien op deze pagina." Het is dus een een voorlichtingspagina en niet een gezellige pagina van Mark zelve.

Toch reageren velen alsof het een pagina van Mark Rutte zelf is .Sommigen gaan daarin zo ver dat ze een wekelijkse ‘video hangout’ met hem vragen. Wat is daar het nut van behalve de misleidende propaganda dat het een gespreksuur met het volk zou zijn? Want ook dat denken sommigen, dat hij als minister president op die manier contakt zou hebben met het volk. Uit sommige voorstellen stijgt ook nog eens de geur van zelfoverschatting van de eigen politieke ideeën en opvattingen. Maar zelfoverschatting schijnt een algemeen Nederlandse ondeugd te zijn geworden.

Zulke populistische praatuurtjes met het zogenaamde volk zijn typisch voor landen met autoritaire bestuurders zoals bijvoorbeeld indertijd tijdens de Sandinistische regering van Daniel Ortega in Nicaragua of nu de Venezuelaanse would be dictator Chavez of de Russische premier Poetin. Het is een vorm van volksverlakkerij die in een democratie als de onze niet thuishoort.

De vertegenwoordigers van het volk zitten in het parlement. Daar zijn er in Nederland maar liefst 150 stuks van. Zij samen zijn de stem van het Nederlandse volk dus als er zo nodig gehangout moet worden, moet je bij hen zijn. Zij zijn het ook die onze premier en zijn ministers controleren, corrigeren, bekritiseren en als het zo uitkomt uit hun macht zetten.

OCCUPY BEWEGING MEER DAN FACEBOOK ACTIVISME?

Wat moet ik als vermaledijde babyboomer eigenlijk vinden van de Occupy beweging? Ervaring met bezetten en demonstreren heb ik genoeg. In mijn eigen studiestad Nijmegen demonstreerden we in de jaren zestig elke maand met vertrek vanaf het Jan van Hoofmonument bij de brug over de Waal tegen de oorlog in Vietnam. Daarna volgden Berlijn, Brussel en Parijs.

Maar in tegenstelling tot de demonstraties en acties van toen, die de konkrete doelstelling hadden om de publieke opinie te doen keren tegen de oorlog in Vietnam, mis ik nu heldere doelstellingen. Ik weet niet waar de Occupy beweging heen wil. Ik zie op de borden en de leuzen veel onvrede met de bestaande wereld en oproepen tot een menslievende wereld. Beide vind ik logisch maar hoe doe je dat?

Indertijd stelde ik vast dat mijn jaren zestig en zeventig generatie uiteindelijk is vastgelopen in twee stromingen die ik nu terugzie in de Occupybeweging. De ene stroming van lief zijn voor elkaar is de erfgenaam van de hippiebeweging waar overigens cultureel veel boeiends is uit voortgekomen. De andere stroming is met zijn meer politiek geformuleerde doelstellingen, hoe vaag ook, meer de erfgenaam van het jaren zestig links dat vooral was georiënteerd op het socialisme als alternatief voor het kapitalisme.

De beide stromingen eindigden toen als gevolg van radicalisering in een cultureel en politiek isolement. Daarvoor waren al veel aanhangers afgehaakt. Zij hadden besloten om met hun verworven bagage aan nieuwe ideeën en opvattingen aan een lange mars door de bestaande politieke en culturele instellingen te beginnen. Sommigen, zoals bijvoorbeeld de Duits Franse studentenleider Cohn Bendit en kabouterman Roel van Duijn, deden dat met enig succes maar de meesten bekommerden zich uiteindelijk om huisje, boompje en kinderen.

Dat gaat al eeuwenlang zo want bestaande ideeën, opvattingen, normen en waarden en de daarbij behorende structuren zijn veel taaier dan men in zijn jeugdige enthousiasme denkt. Wat dat betreft heb ik dus mijn les wel geleerd. Ik geloof niet meer in radicale veranderingen en radicale minderheden. Ik geloof daarentegen wel aan trouw aan je idealen en je blijven inzetten voor je medemens en de samenleving zonder dat je ooit de zekerheid hebt dat het daardoor allemaal ook beter zal worden. Want dat is ook een les die het leven je ook geeft. Mensen zijn nogal eens onverbeterlijk.

De kunst is om dit te accepteren en dan toch te blijven geloven in medemenselijkheid. In een tentje te gaan zitten op en of ander plein alsof het een vriendenpagina op Facebook is daarvoor niet genoeg. Dat is te vrijblijvend en te mooi om waar te wezen. Het kan wél een begin zijn van het besef bij een nieuwe generatie dat actie nodig is. Als dat zo is, wens ik hen veel succes met hun lange mars door maatschappij en samenleving.