BRIEF AAN GERARD REVE 3

 

Giotto di Bondone, schilderij dat deel uitmaakt van een retabel "Sint Franciscus ontvangt de stigmata" gemaakt voor de Sint - Franciscus kerk in Pisa (1297), te zien in Louvre te Parijs.

Beste Gerard,

Naar aanleiding van mijn  vorige brief aan jou over je ontmoeting met God in de gedaante van een Ezel, herinnerde ik mij dat je geschreven hebt over katholieke vogels. Ik heb het stuk daarover in je boek “Bezorgde Ouders”  (Blz.247 e.v.) overgelezen.

Volgens de hoofdpersoon Treger zijn maar twee vogels officieel door de kerk als katholiek erkend. De Raaf als de ernstige vogel en de Papegaai als de blije vogel ofwel de Vogel van de Dood en de Vogel van het Leven. Twee verschillende vogels met hetzelfde geloof, dezelfde getuigenis en met dezelfde waarheid.

Ik mis de Duif. Is de Duif is dan geen katholieke vogel? Ik zou zeggen van wel. Ik heb dat zo geleerd op de katholieke lagere school. Misschien is Hij wel de hoogst geplaatste vogel. Hij is immers de Heilige Geest van de drieëenheid Vader, Zoon en Heilige Geest.

Alle drie katholiek maar verschillend van betekenis. God de Vader is de hoogst geplaatste aan wie we dank verschuldigd zijn voor ons leven. 

God de Zoon die mens is geworden, wat een hele heisa heeft gebracht, om ons te bevrijden van onze zonden zodat we weer hoop op geluk hebben.

De Heilige Geest is eeuwig, alomtegenwoordig, alwetend en uiteraard heilig. Maar het allerbelangrijkste is misschien wel dat hij in de gedaante van een Duif tot de Heilige Maagd Maria is gekomen waarna Jezus Christus als Zoon van God is geboren om mens te worden onder de mensen

Dit alles is een groot mysterie waar geen mens met zijn verstand bij kan. Er is geen wetenschappelijke verklaring voor maar dankzij de katholieke kerk en de Bijbel weten we dat het zo in elkaar steekt en niet anders.

Degenen die dit om welke reden dan ook (nog) niet weten, zijn als zoekenden in de woestijn. Het valt te hopen dat ook zij eens zullen weten. Met de genade van God zullen ze op een goede dag weten wat er geweten moet worden.

Het is gekend in de katholieke kerk en daarbuiten dat vogels, naar het schijnt alle soorten vogels, luisterden naar Sint Franciscus als hij tot hen sprak. Normaal maken vogels dat ze weg komen zodra er mensen in de buurt komen. Niet bij Sint Franciscus. Ze bleven luisteren naar wat hij te vertellen had. Misschien zijn  dus uiteindelijk alle vogels katholieke dieren? 

DE EENZAAMHEID VAN DE ONGELOVIGE 53

De Dood van een Jonge Duif (foto 2009)

De duif is niet de geringste onder de dieren in de Bijbel. Deze Joods-Christelijke vogel blijkt een Bijbels manusje van alles te zijn. Volgens de overlevering is het Zijne Heiligheid de H.Geest die in de gedaante van een duif Maria zwanger maakt van God. In het Oud Testamentische verhaal van de ark laat Noë een duif los om te zien of het water genoeg gezakt is om aan land te gaan. (Genesis 8:8) Het eerste voorbeeld in de Westerse geschiedenis van de duif als reisduif. Het voorbeeld van Noë wordt tot op de dag van vandaag gevolgd door duivenmelkers over de hele wereld, vooral in België.

“…, onze buurman was een duivenmelker, een duivensjapper zoals ze zeggen, en alleen al dat gegeven was voldoende om de ene vendetta na de andere tegen hem op touw te zetten. Duivensjappers zijn lastige mensen, ze leggen de hele buurt hun wil op. Wij mochten onze was nooit aan de draad te drogen hangen als meneer met zijn duiven speelde. Meneer speelde alle dagen met zijn duiven, maar in de kosten voor een droogmachine heeft hij natuurlijk niet gedeeld.” (Dimitri Verhulst, Dinsdagland, schetsen van België, Uitgeverij Contact, 2004,  blz.12)

Maar de duif heeft ook een tragische kant, hij dient in het Oude Testament regelmatig als offerdier. “Hij moet ze naar de priester brengen, en deze brengt eerst de duif die als reinigingsoffer bedoeld is naar het altaar. De priester moet het dier achteraan bij de nek de kop afknijpen, maar hij mag die niet van het lichaam scheiden.” (Leviticus 5:8)

In het Aller Hoogste Liefdeslied ooit geschreven, wordt de Geliefde liefkozend Duif genoemd. “Ik sliep, maar mijn hart was wakker. Hoor! Mijn lief klopt aan! ‘Doe open, zusje, mijn vriendin, mijn Duif, mijn allermooiste. Mijn hoofd is nat van de dauw, mijn lokken vochtig van de nacht.’ (Hooglied 5:2) Je hoort wel eens dat een man zijn vrouw aanspreekt met “mijn duifje”. Dat doet eerder denken aan zo een poezieplaatje waar een jongen in korte broek naast een schoolmeisje zit dan aan een hoogstaande liefde, maar de boog kan dan ook niet altijd gespannen zijn.

De idee dat de duif de gedaante aanneemt van de H. Geest, de derde van het stel Vader en Zoon,  komt uit Lucas 3:22 als Jezus bij Johannes de Doper komt om door hem te worden gedoopt: “en daalde de Heilige Geest in de gedaante van een Duif op hem neer, en er klonk een stem uit de hemel: ‘Jij bent mijn geliefde Zoon, in jou vind ik mijn vreugde.’ (Lucas 3:22)
 
Aan de heiligheid van de duif kan niet getwijfeld worden. Bij de status van de duif past daarom een vooraanstaande plaats in de hemel, misschien wel zoals bij Lucas boven het hoofd van God of zijn Zoon Jezus. Maar hij blijft natuurlijk zo vrij als een vogel.
(verschijnt elke dinsdag)

KATHOLIEKE EN ANTI-KATHOLIEKE DIEREN

 Je zou kunnen zeggen dat de ezel op dit schilderij een ereplaats heeft tussen Maria en Jozef. Ooit werd dit schilderij toegeschreven aan de Brabantse schilder Jheronimus Bosch. Onderzoek heeft uitgewezen dat het dateert van na de dood van Bosch. Het schilderij staat nu bekend als van een navolger van Bosch en is te zien in het Wallraf-Richartz museum te Keulen.

Hoewel ik een katholieke opvoeding heb gehad, wist ik niet van het bestaan van katholieke dieren totdat Gerard Reve erover schreef. Welke dieren volgens hem katholiek waren, staat me niet meer bij al zal de ezel er wel bij zijn. Volgens hem zou God namelijk op aarde wederkeren in de gedaante van een ezel:

’Als God zich opnieuw in Levende Stof gevangen geeft, zal hij als ezel terugkeren, hoogstens in staat een paar lettergrepen te formuleren, miskend en verguisd en geranseld, maar ik zal hem begrijpen en meteen met hem naar bed gaan, maar ik doe zwachtels om zijn hoefjes, dat ik niet te veel schrammen krijg als hij spartelt bij het klaarkomen.’ (GK van het Reve, ‘Brief aan mijn Bank’, verschenen in het eerste nummer van ‘Dialoog, tijdschrift voor homofilie en maatschappij’, 1965)

Volgens de overlevering en getuige de oudste schilderkunstige afbeeldingen was de ezel samen met de os getuige van de geboorte van Jezus Christus. Niet zo gek want JC werd geboren in een stal.  Hoewel het kan ook gewoon een woonhuis geweest zijn. Tot ver in de negentiende eeuw was bij veel boeren de stal immers ook meteen woonhuis. Dieren en mensen deelden in de winter zoveel mogelijk dezelfde ruimte en daarmee ook lichaamswarmte. Ik weet nog dat bij mijn opa en oma aan mijn vaders kant de deel waar de koeien in de winter op stonden slechts met een enkele muur gescheiden was van de woonkeuken. De poepdoos lag trouwens ook in een hoek op de deel.

Op dit schilderij is goed te zien dat de de stal van Betlehem het midden houdt tussen een woonhuis en een stal. Het schilderij is een van de oudste afbeeldingen van een kerststal uit onze landsdelen (omstreeks 1446). Het is van Rogier van der Weyden en te zien in de Gemälde Galerie in Berlijn.

Het lam lijkt me ook een katholiek dier. JC wordt immers wel het ‘Lam Gods’ genoemd. Op het beroemde altaarstuk ‘Het Lam Gods’ (1432) van de gebroeders Jan en Hubert van Eijck, te zien in de Sint Baafskathedraal in Gent, wordt deze beeldspraak schilderkunstig uitgewerkt. JC werd 'Lam Gods' genoemd door Johannes de Doper. In deze beeldspraak is JC het zoenoffer dat God brengt door zijn zoon JC mens te laten worden en de dood van de mensen te laten sterven.

Een andere beeldspraak is die van JC zelf afgebeeld als een herder met op zijn schouder een verdwaald lammetje. Deze beeldspraak leerde ons katholieke kinderen dat JC zich om elk schaap, hoe klein en verdwaald ook, bekommerde en hem persoonlijk ging zoeken en terugbrengen naar de kudde der gelovigen.

Een heel belangrijk dier voor katholieken is de duif. Niet als symbool van de vrede maar als die van de Heilige Geest. Zoals bekend is God een heilige drie-eenheid of drievuldigheid: God de Vader, God de Zoon (JC) en God de Heilige Geest. Dit geloof in de drievuldigheid (Trinitas) wordt bevestigd telkens als je een kruisteken maakt en ondertussen uitspreekt ‘In naam van de vader, de zoon en de heilige geest’.

Ik twijfel of je de slang wel een katholiek dier mag noemen ook al neemt hij in de katholieke wereld een belangrijke plaats in maar dan als opponent van God. Het was immers de duivel die in de gedaante van een slang in de boom van kennis van goed en kwaad de eerste vrouw Eva wist te verleiden van de vruchten van die boom te eten. De slang staat aan het begin van de erfzonde en daarmee het kwaad in de wereld.

De geboorte van JC om de mensheid van deze erfzonde te bevrijden was uiteraard een genadeloze klap voor de duivel. Daarom wordt Maria, de moeder van JC, vaak afgebeeld met haar bevallige voet op de kop van een slang. Ze verplettert op die manier de duivel. De slang zou je dus beter een anti-katholiek dier kunnen noemen. Dat klopt wel. Slangen hebben onder de mensen een slechte naam. Zo zie je maar weer hoe dicht de beeldspraak bij de werkelijkheid staat ook al blijft het allemaal wel een kwestie van geloven.