DE RUSSISCHE ZIEL I

 

Twee tegengestelde zielen in Rusland. De heerser tsaar Peter de Grote die in 1697 Nederland bezocht om er een en ander te leren over scheepsbouw en de schrijver Tolstoi die ruim 100 jaar later pleitte voor behoud van de Slavische ziel.

In Rusland huizen twee zielen, een naar binnen gerichte ziel die genoeg heeft aan zichzelf en een naar buiten -het westen- gerichte ziel, die nieuwsgierig of zelfs leergierig is naar wat er buiten Rusland gebeurt.

Een bekend voorbeeld van zo een naar buiten gerichte ziel was tsaar Peter de Grote (1672-1725). Zijn niet aflatende nieuwsgierigheid bracht hem naar West Europa waaronder ook Nederland waar hij allerlei ambachten leerde met als belangrijkste de bouw van schepen. Hij moderniseerde het leger, de Kerk, handel, nijverheid en volksgezondheid. Hij stichtte Sint Petersburg en  maakte van Rusland een Europese grootmacht.

Hij is nooit vergeten in Rusland, ook niet in de hoogtijdagen van het communisme. Toen ik in 1969 een bezoek bracht aan het Winterpaleis zag ik daar tot mijn verbazing in een zaal de reusachtige troon van tsaar Peter staan. De communisten mogen dan de tsarenfamilie vermoord hebben voor tsaar Peter de Grote heeft men respect, aldus mijn perfect Nederlands sprekende gids.

Misschien dat dit respect iets te maken heeft met de manier waarop Peter de Grote met opstandelingen tegen zijn bewind optrad. Hij liet na zijn vertrek uit Nederland 1150 potentiële rebellen afgrijselijk martelen en daar na executeren door ophanging, onthoofding en radbraken. Deed de communistische partij met name ten tijde van Stalin niet hetzelfde? Potentiële rebellen werden tot bekentenissen gedwongen via schijnprocessen waarna die geëxecuteerd werden.

Het woord “ziel” werd in Rusland op nog een andere manier gebruikt namelijk voor wat wij lijfeigenen noemen. In Nederland werd in 1798 het lijfeigenschap  of horigheid aan landheren, slavernij met beperkte vrijheden, afgeschaft.

In de beroemde klassieker “Dode Zielen” van de Russische schrijver Gogol (1809-1852) wordt het lijfeigenschap aan de kaak gesteld. Een aan lager wal geraakte figuur koopt de dode zielen - overleden lijfeigenen - van landheren op met als doel ze te gebruiken als onderpand voor leningen waarmee hij rijk wil worden. In 1861 werd het systeem door tsaar Alexander II afgeschaft. Er kwamen toen 23 miljoen lijfeigenen vrij.

De  Russische schrijver Tolstoi (1828-1910) komt met concept van een Russische of Slavische ziel, een ziel die alle Slavische volkeren zouden hebben. 

“Het idee van de "Slavische ziel" is een complex en vaak besproken concept in relatie tot Leo Tolstoj en zijn werk. Het verwijst naar de veronderstelde unieke spirituele en culturele kenmerken van de Slavische volkeren, vaak in tegenstelling tot de westerse beschaving. Tolstoj, als een prominente Russische schrijver, wordt vaak gezien als belichaming van deze Slavische ziel, met zijn focus op spiritualiteit, eenvoud en een kritische houding ten opzichte van materialisme en modernisering.” (AI-overzicht)

Tolstoi’s ziel is een naar binnen gekeerde ziel, een conservatieve nationalistische ziel die zich verzet tegen het moderne, liberale westen met zijn individuele vrijheden en gelijkheid voor de wet.