DE EENZAAMHEID VAN DE ONGELOVIGE 55

Gebroeders Hubert en Jan van Eijck, Het Lam Gods (middelste luik van een twintigdelig altaarstuk), olieverf op paneel, 1432, Sint Bataafs Kathedraal te Gent.

De ezel is bij de geboorte van Jezus in de stal van Betlehem en draagt Jezus en Zijn Moeder Maria op hun vlucht naar Egypte, de duif is de vlees geworden Heilige Geest, het paard een koninklijk dier en het hert de geliefde in het Geestelijk Hooglied. Allemaal goed en wel maar dieren zijn in de Bijbel ook offers om God gunstig te stemmen. "Zeg tegen de Israëlieten: Als iemand van jullie de HEER een offer uit de veestapel wil aanbieden, moet dat een rund, een schaap of een geit zijn.” (Leviticus 1:2) De Grote Bevrijder Mozes geeft zelfs orders voor het offeren van een Paaslam. “Toen riep Mozes de oudsten van Israël bij elkaar. Elke familie moet een Lam of een Bokje kiezen,’ zei hij, ‘en dat moet worden geslacht als Pesachoffer.” (Exodus 12:21)

Het is verbazingwekkend dat God gunstig gestemd kan worden door het offeren van schepselen die hij zelf geschapen heeft. Wat steekt daar achter?  Is God tegelijk schepper en vernietiger? Het lijkt er op en de naar zijn evenbeeld geschapen mensen doen niet voor Hem onder, ook die gebruiken dieren naar eigen inzicht en believen. De mens is net als God tegelijk schepper en vernietiger van leven. 

Al met al mogen we blij zijn dat het bij het offeren van dieren blijft.Voor hetzelfde geld worden er mensen geofferd. Heidense goden hebben daar geen moeite mee. Hun priesters offerden niet alleen buit gemaakte vijanden maar zelfs hun bloedeigen kinderen als dat nodig was om een of andere ramp af te wenden. Dan valt het bij de Bijbelse God nog mee al blijft het een nare gewoonte om dieren te offeren. 

Niettemin eist God eenmalig een mensenoffer, niet van de mensen zelf maar van Zijn bloedeigen Zoon. Hij stuurt hem naar de wereld van de mensen om als paaslam geofferd te worden. tJohannes de Doper ziet de Zoon aankomen. “De volgende dag zag hij Jezus naar zich toe komen, en hij zei: ‘Daar is het Lam van God, dat de zonde van de wereld wegneemt.” (Johannes 1:29) Een God die zijn eigen kind opoffert om het goed te maken met de mensen die er een zootje van gemaakt hebben, krankzinniger en mysterieuzer dan dit kan het katholieke geloof niet worden. 

Toch is dit mysterie voor katholieken geen enkel probleem. Elke H. Mis opnieuw wordt het gruwelijke offer van Jezus aan het kruis herdacht door in de gedaante van brood Zijn Lichaam te eten en in de gedaante van wijn Zijn Bloed te drinken. Alvorens daar aan te beginnen, bidden de gelovigen “Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis.” (Lam Gods, dat de zonden van de wereld wegneemt, ontferm U over ons.) Het kruisoffer van Jezus stemt ons mensen tot nederigheid en dankbaarheid jegens God maar dat zoiets normaal is, kan geen mens volhouden.

(verschijnt elke dinsdag)

DE EENZAAMHEID VAN DE ONGELOVIGE 53

De Dood van een Jonge Duif (foto 2009)

De duif is niet de geringste onder de dieren in de Bijbel. Deze Joods-Christelijke vogel blijkt een Bijbels manusje van alles te zijn. Volgens de overlevering is het Zijne Heiligheid de H.Geest die in de gedaante van een duif Maria zwanger maakt van God. In het Oud Testamentische verhaal van de ark laat Noë een duif los om te zien of het water genoeg gezakt is om aan land te gaan. (Genesis 8:8) Het eerste voorbeeld in de Westerse geschiedenis van de duif als reisduif. Het voorbeeld van Noë wordt tot op de dag van vandaag gevolgd door duivenmelkers over de hele wereld, vooral in België.

“…, onze buurman was een duivenmelker, een duivensjapper zoals ze zeggen, en alleen al dat gegeven was voldoende om de ene vendetta na de andere tegen hem op touw te zetten. Duivensjappers zijn lastige mensen, ze leggen de hele buurt hun wil op. Wij mochten onze was nooit aan de draad te drogen hangen als meneer met zijn duiven speelde. Meneer speelde alle dagen met zijn duiven, maar in de kosten voor een droogmachine heeft hij natuurlijk niet gedeeld.” (Dimitri Verhulst, Dinsdagland, schetsen van België, Uitgeverij Contact, 2004,  blz.12)

Maar de duif heeft ook een tragische kant, hij dient in het Oude Testament regelmatig als offerdier. “Hij moet ze naar de priester brengen, en deze brengt eerst de duif die als reinigingsoffer bedoeld is naar het altaar. De priester moet het dier achteraan bij de nek de kop afknijpen, maar hij mag die niet van het lichaam scheiden.” (Leviticus 5:8)

In het Aller Hoogste Liefdeslied ooit geschreven, wordt de Geliefde liefkozend Duif genoemd. “Ik sliep, maar mijn hart was wakker. Hoor! Mijn lief klopt aan! ‘Doe open, zusje, mijn vriendin, mijn Duif, mijn allermooiste. Mijn hoofd is nat van de dauw, mijn lokken vochtig van de nacht.’ (Hooglied 5:2) Je hoort wel eens dat een man zijn vrouw aanspreekt met “mijn duifje”. Dat doet eerder denken aan zo een poezieplaatje waar een jongen in korte broek naast een schoolmeisje zit dan aan een hoogstaande liefde, maar de boog kan dan ook niet altijd gespannen zijn.

De idee dat de duif de gedaante aanneemt van de H. Geest, de derde van het stel Vader en Zoon,  komt uit Lucas 3:22 als Jezus bij Johannes de Doper komt om door hem te worden gedoopt: “en daalde de Heilige Geest in de gedaante van een Duif op hem neer, en er klonk een stem uit de hemel: ‘Jij bent mijn geliefde Zoon, in jou vind ik mijn vreugde.’ (Lucas 3:22)
 
Aan de heiligheid van de duif kan niet getwijfeld worden. Bij de status van de duif past daarom een vooraanstaande plaats in de hemel, misschien wel zoals bij Lucas boven het hoofd van God of zijn Zoon Jezus. Maar hij blijft natuurlijk zo vrij als een vogel.
(verschijnt elke dinsdag)

DWALEN DOOR HET BONNEFANTEN MUSEUM 3

Bij het kijken naar dit schilderij kreeg ik het gevoel dat ik eigenlijk naar een portret
keek van een vrouw in plaats van naar de Moeder Gods met haar zoon Jezus.
Het is geen icoon van de Moeder Gods maar een portret van vrouw van vlees en bloed
die haar kind toont aan de kijker.
In plaats van de Moeder Gods als onbereikbaar ver af te beelden,
wordt ze neergezet als een vrouw die je aan kunt kijken,
bij wijze van spreken zelfs aanraken. De andere twee figuren op het schilderij,
de Heilige Johannes de Doper (rechts met een schaapje in zijn hand) en de Heilige Hieronymus
zijn figuranten gedrapeerd rond Maria.
 De schilder is onbekend. Het schilderij dateert uit de 15e eeuw, 1450 tot 1500.

Aangezien ik onbekend met de betekenis van de vogel die Jezus in zijn hand heeft, 

heb ik het op internet opgezocht. 

Volgens een website van het Rijksmuseum is de vogel 

een verwijzing naar zijn lijden: "volgens een legende zou een vogeltje 

toen een doorn van Christus' doornenkroon uit diens hoofd hebben getrokken." 

Het is altijd weer aandoenlijk te zien hoe weinig moeite het
schilders in de Middeleeuwen en nog lang daarna kostte de
aankondiging van de zwangerschap van de Maagd Maria
af te beelden alsof het de normaalste zaak van de wereld is 

dat een engel en een duif zich aandienen met de boodschap 

dat God de Vader haar uitverkoren heeft

om de moeder van Zijn zoon te worden.
Maria zelf kijkt ook niet op van die duif net zo min als van de engel.
Toch denk ik niet dat de gelovigen dachten dat het zo ook echt
gebeurd is. Het moet voor hen toch vooral ook een symbolische

voorstelling zijn geweest van hoe Maria uiteindelijk de

moeder van God's Zoon werd.

Benvenuto Tisi(1476-1559), Madonna en kind, 1510-1515.
Ook deze Maria kijkt de kijker recht aan waardoor het een
portret is van een vrouw en niet een icoon om Maria te aanbidden.

Ik denk dat door Maria af te beelden als een normale vrouw

het katholieke geloof warmer is dan bijvoorbeeld

het Orthodoxe geloof waarin de heiligen op veilige afstand

van ons mensen staan.

 Zoals meestal op schilderijen van Maria

met het kind Jezus, valt het schilders moeilijk om een baby

als geloofwaardig in beeld te brengen.

Meestal wordt het kind als te groot, te wijs of zo je wilt

te volwassen afgebeeld.

Michel Huisman (1957), Heerlen, No. 61, 1995
Deze merkwaardige houten doos op kippenpoten met zes varkensoren staat 

in het midden van een zaal met schilderijen van Maria en het Christuskind.
Ik lees op het begeleidend bordje:
"Schoorvoetend en wankel loopt dit 'dier' door de ruimte. 

Hij zwaait met zijn lamp, af en toe staat hij stil. 

Al lopend verbreekt hij uiteindelijk zijn eigen stroomtoevoer. 

Gedurende zijn tocht galmt in hem het Duitstalige 'onzevader'."

Ik zou het geen "hij" noemen maar een "het" want zoveel menselijks heeft het ding niet.
Wat moet ik met dit ding aan? Wat wil de maker mij n vertellen of

is het slechts een speledingetje?
Omdat het Onze Vader er in klinkt zal het wel tussen de schilderijen 

met Maria's met kind zijn gezet.
Dat het al wandelend zelf de stekker eruit trekt, waarna het stilstaat met een 

nutteloos geworden zaklamp, 

is misschien een verwijzing naar de dood?

Tijdens mijn bezoek zat de stekker er niet in. 

Het ding stond daar hulpeloos stil te staan.