VERBETER DE WERELD MAAR WANTROUW DE MENSELIJKE NATUUR

De Hollandsche intellectueel Bas Heijne wordt als gevolg van de opkomst van het populisme bevangen door pessimisme over de menselijke natuur.

NRC columnist Bas Heijne is een goed mens. Hij probeert het humanisme voor de mensheid te behouden. Een zeer lofwaardig streven. Hij heeft namelijk geleerd dat zoiest moeilijk is want “de mens is van nature geneigd op zoek te gaan naar iets wat zijn wereld samenhang en betekenis geeft” en dat betekent blijkbaar “dat hang naar groepsvorming en culturele eigenheid – zoals die door politieke bewegingen als Vlaams Belang, de Echte Finnen, de Zwitserse Volkspartij en Oostenrijkse FPÖ en in Nederland de PVV wordt vertolkt – in onze genen zit.”  (Na te lezen in NRC Handelsblad van 15 december, ‘Militant humanisme, De wereld valt te verbeteren, ondanks de menselijke natuur.’)

Die Bas Heijne toch. Wat hij zo omslachtig formuleert, leerden wij vroeger op school met een enkel zinnetje: “ De mens is geneigd tot alle kwaad”.  De mens zelf schept dus zijn eigen ellende. Helaas heb ook ik gedacht dat zoiets niet waar kan zijn. Dat zouden achterlijke verzinsels zijn van een al even achterlijke katholieke kerk met allerlei nare gevolgen zoals het zondebesef en nog erger de erfzonde als gevolg van de val van Adam en Eva in het aardse paradijs nota bene op kinderlijke wijze gesymboliseerd door het eten van een appel die door een duivelse slang wordt aanbevolen vanuit de boom van goed en kwaad. Prachtig verzonnen door onze voorouders maar het slaat nergens op zo dacht ik toen. Trouwens wisten die voorouders veel? Die beschikten niet zoals wij over de Wetenschappelijke Methode.

Maar dank zij die Wetenschappelijke Methode leven we nu toch weer in permanente doodsangst. Wetenschappers voorspellen ons immers met de regelmaat van de klok dodelijke epidemieën, aardbevingen, tsunami’s, klimaat veranderingen, het uitsterven van dieren en planten, smelten van de ijskap, verhoging van de zeespiegel enz. Alleen als we boete doen, veel boete door bijvoorbeeld minder te vliegen, minder auto te rijden, geen gas uit de grond te halen, de kolen niet meer op te stoken, de polders te ontpolderen enz. kunnen we het allerergste, de vernietiging van de planeet aarde, voorkomen. De Wetenschappelijke Methode heeft ons weliswaar bevrijd van achterlijke waanideeën over trollen, heksen, magische bezweringen, boze goden en godinnen, noodlottige kaarten enz. maar de angsten zijn gebleven en wie weet misschien dank zij de moderne media, met dank aan de Wetenschappelijke Methode, wel massaler dan in die tijd.

Wat ik gek vind van Bas Heijne is dat zijn nieuwe pessimisme over de vooruitgang van de mensheid het gevolg is van de opkomst van rechtse populistische partijen. Voor mij was juist het Linkse Vooruitgangsdenken de aanleiding voor een nieuw pessimisme. Al voor de Tweede Wereldoorlog maakte de Wetenschappelijke Methode met de zegen van het Linkse Vooruitgangsdenken in de vorm van Communisme alleen al in Rusland en de Ukraïne miljoenen burgerslachtoffers . Na de Tweede Wereldoorlog werd dat aantal slachtoffers alleen nog maar groter dank zij de bezetting van de oostelijke helft van Europa en de overwinning van het Maoïsme in China.

Heeft Bas Heijne dan ook niet begrepen dat mensen als de net overleden Tsjechische mensenrechten activist en schrijver Vaclav Havel, de Russische Schrijvers Almarik en Solsjenitzin en de Chinese kunstenaar Wei Wei de ware voorhoede zijn van de redders van het humanisme of moet ik misschien zeggen van het elementaire menselijke fatsoen? Heeft hij wel van hen gehoord maar niet begrepen waar het hen om te doen was?

Hoe dan ook, zijn slotconclusie dat het een uitdaging is om te blijven geloven in de verbetering van de wereld maar dan wel getemperd door een groot wantrouwen in de menselijke natuur, deel ik ten volle. Je kunt ook zeggen dat we altijd bedacht moeten zijn op het kwade zonder ons vertrouwen in de mensen te verliezen. Dat besef maakt meteen ook nederig en dat is wat mensen af en toe heel hard nodig hebben.