KERSTVERHAAL OPNIEUW VERTELD

"De aanbidding der koningen" in Aken is een getrouwe kopie van het originele schilderij van Jeroen Bosch (El Prado in Madrid). Zoals alle schilderijen van Bosch roept ook dit vragen op. Wat doet de halfnaakte man die vanuit de stal om de hoek naar het tafereel kijkt hier? Wie is hij? Is hij ook een koning gezien de kroon die hij draagt? Achter hem staat een groepje mannen dat weinig goeds van zin is. Zijn zij de verpersoonlijking van het kwaad met aan het hoofd de duivel, die op schilderijen van Bosch altijd op de loer ligt?

In grote tijden van verwarring en oorlog is een jonge vrouw samen met haar man op weg naar Betlehem. Op bevel van de Romeinse keizer moeten zij zich vanwege een volkstelling melden in hun geboorteplaats Betlehem. 

De Romeinen zijn de baas in hun land. Zij heersen sinds jaar en dag over het Joodse volk. Een raadselachtig volk, zo vinden de Romeinen Het beweert een bijzondere band te hebben met God, de enige ware God beweren ze. Geen wonder dat ze van onze goden verloren hebben, we hebben gewoonweg meer goden aldus de Romeinen.

De man zoekt voor zijn zwangere vrouw een fatsoenlijke plaats om de nacht door te brengen. Maar alle herbergen zijn vol. Was hij in het begin nog welgemoed en vol vertrouwen dat ze een slaapplaats en wat te eten zouden vinden, naarmate het donkerder wordt, groeit zijn onrust. Die onrust slaat om in paniek als zijn vrouw hem zegt dat ze op punt van bevallen staat.

Jozef, want zo heet de man van de jonge vrouw Maria, zoekt haastig in de velden naar een hut of wat dan ook, zodat ze enigszins beschut zijn. Aldus bevalt Maria in een stal tussen een ezel en een os. Ze noemen het kind Jezus. De pas geboren Jezus schreeuwt van geluk, zo beweert Jozef.

Hij vraagt enkele herders die verderop in het veld slapen en wakker zijn geworden van het rumoer, of zij eten en drinken bij zich hebben en wie weet, schone doeken om het kind in te wikkelen. Want de nacht is koud en nog lang. De herders springen op en lopen met Jozef naar de stal. 

Tot hun verbazing zien ze boven de stal een ongewoon heldere ster schijnen. Zij die de sterrenhemel kennen als geen ander, hebben zo’n ster nog nooit gezien. Vanwaar die wonderlijke ster boven de stal? In Betlehem hebben ze geruchten gehoord over de geboorte van een nieuwe koning, een die hen komt bevrijden van de Romeinen.

Niemand weet waar die koning geboren wordt en wie zijn vader en moeder zijn. Volgens de overlevering zal het een kind uit het huis van koning David zijn, de grootste koning die het koninkrijk Israel heeft gehad. Koning David was een volksheld die in zijn eentje de Filistijnse reus Goliat heeft gedood. 

Volgens dezelfde geruchten zal de nieuwe koning de Romeinse vazallen uit hun land verdrijven. De geruchten worden sterker als drie koningen uit het oosten in Betlehem op zoek zijn naar de pas geboren koning. Hen is gezegd dat een ster de weg zal wijzen. Dezelfde ster die de herders hebben gezien.

De drie koningen vinden de stal in het veld. Ze buigen voor het kind en zijn moeder. Elk van hen heeft een kostbaar geschenk bij zich voor de aanstaande koning. Daarmee hopen zij in vrede te kunnen leven met de nieuwe koning van de Joden.

Zo niet Herodes die in naam van de Romeinse keizer koning der Joden is. Met zijn ingebakken wantrouwen van de absolute machthebber gelooft hij de geruchten onmiddellijk. De komst van de drie koningen uit het oosten is voor hem het bewijs. Hij weet alleen niet waar het kind is. Achterdochtig, wreed en wantrouwend als hij is, besluit hij dan maar alle kinderen niet ouder dan twee jaar in en om Betlehem te laten doden.

De Joden gaan Herodes nog meer haten dan zij al doen. Hoe groter hun haat, hoe meer zij geloven en hopen dat de nieuwe koning de door God beloofde Messias is die hun land zal bevrijden en een koninkrijk van vrede en gerechtigheid zal stichten. 

Jezus ontsnapt maar net aan de dood. Maria en Jozef hebben als bij toeval gehoord van de plannen van Herodes en vluchten met Jezus naar Egypte. Enkele jaren later keert Jezus met zijn ouders terug naar zijn geboorteland, waar hij in vrede opgroeit tot hij zijn taak om het Joodse volk en alle mensen op aarde te bevrijden van het kwade op zich zal nemen.

PRETTIGE KERSTDAGEN

DE TOT VLUCHTELING GEMAAKTE JODEN

Zo ziet een hedendaagse pogrom eruit aangericht door terroristen van Hamas aan de grens met Gaza op 7 oktober 2023. (ANP Photo/Ohad Zwigenberg)

De Romeinen hebben in het jaar 70 na Christus het Joodse volk definitief tot vluchtelingen gemaakt. De verovering van de Joodse heilige hoofdstad Jeruzalem door de Romeinen in het jaar 70 t/m 73 betekende het einde van de 3000 jaar oude staat Palestina.

Via Syrië zijn ze verspreid geraakt over Noord Afrika, door heel Europa tot diep in Rusland, Azïe en tijdens en na de Tweede Wereldoorlog vooral in Noord Amerika. Tot diep in de negentiende eeuw bleven ze een minderheid die soms wel en soms niet werd geaccepteerd maar hoe dan ook altijd werd gediscrimineerd. Ze kregen zelden of nooit het burgerschap van het land, mogen zich er niet vrijelijk verplaatsen en zijn uitgesloten van overheidsfuncties en beroepen.

Het verging de Joodse vluchteling in de loop der eeuwen slecht. regelmatig werden ze slachtoffer van Pogroms. “Het woord pogrom (Russisch: погром; pogróm van громить: vernietigen, verwoesten) wordt gebruikt voor gewelddadige aanvallen op bepaalde groepen; etnisch, religieus of andere soorten, die vooral worden gekarakteriseerd door de vernietiging van hun omgeving (huizen, bedrijven, religieuze centra). Vaak gaan pogroms vergezeld met fysiek geweld tegen en zelfs moord op een bevolkingsgroep met de bedoeling om die groep te intimideren en zodoende te verdrijven of te dwingen zich te assimileren met de omgeving.”

Een handvol pogroms uit een lange lijst, laat zien hoe het de Joodse vluchtelingen is vergaan. 

“1033: In het islamitische Fez in Marokko vond in 1033 een pogrom plaats met duizenden Joodse doden. In 1276 werden in dezelfde stad opnieuw Joden vermoord. 

1066: De eerste grote pogrom op Europese bodem vond plaats in 1066 in Granada in Andalusië. Moslims moorden toen het grootste deel van de Joodse gemeenschap uit met enkele duizenden doden als gevolg. De Joodse vizier Joseph ibn Naghrela werd gekruisigd en de Joodse wijk verwoest. 

In 1011 was er in Córdoba al een kleinere islamitische pogrom. 

In 1096, bij het begin van de Eerste Kruistocht, werden onder meer de Joodse gemeenten van Mainz en Worms vernietigd. 

1189: Massaoorden op Engelse Joden geïdentificeerd aan de Derde Kruistocht.1291: Pogroms in Bagdad en omstreken, waarbij zeker enkele honderden Joden werden gedood. 

1309: In het Zuid-Limburgse Born wenden 110 Joodse vluchtelingen uit Sittard en Susteren vermoord in een pogrom. De Joden hadden hun toevlucht gezocht in het kasteel omdat ze daar veilig dachten te zijn. Dat bleek niet zo te zijn: de Joden werden vermoord en het kasteel in brand aangestoken. Het was de eerste massamoord op Joden op het huidig Nederlands grondgebied. 

In 1348 en 1349 werden onder meer de Joodse wijken van Brussel, Zutphen, Bazel en Frankfurt am Main vernietigd. Dit was de tijd dat veel West-Europese Joden naar Polen vluchten, waar ze toen welkom waren." (Wikipedia: Pogrom)

Zelfs Marx -van Joodse afkomst - besteedt uitgebreid aandacht aan het Joodse vraagstuk in zijn publicatie “Zur Judenfrage”. Het is een debat met Bruno Bauer die het Joden vraagstuk als een emacipatiekwestie (1845) zag. Waarom, zo vraagt Bauer zich af, zijn Joden geïnteresseerd in hun emancipatie tot Duitse staatsburgers terwijl Duitse staatsburgers net zo min vrij zijn als zij. Het gaat Bauer en aansluitend Marx om de algemene emancipatie van alle mensen, niet alleen van Joden en Duitse staatsburgers maar alle mensen, de hele mensheid.

“Den christliche Staat (Marx bedoelt Duitsland) kann seinem Wesen nach den Juden nicht emanzipieren; aber, setzt Bauer hinzu, der Jude kann seinem Wesen nach nicht emanzipiert werden. Solange der Staat christlich und der Jude jüdisch ist, sind beide ebensowenig fähig, die Emanzipation zu verleihen als zu empfangen.” (Zur Judenfrage in Karl Marx, Die Frühschriften, blz. 172)

Iedereen is gevangen in zijn specifiek vorm van Zijn, de Jood in zijn Jood zijn de Duitse staat in zijn christelijk zijn. Pas als de Joden hun Jood zijn opheffen en de Christelijke staat zijn christelijk zijn opheft, kunnen Joden en christelijke burgers zich daadwerkelijk emanciperen tot mensen. Marx zal uiteindelijk terechtkomen bij de opheffing van religie en staat om de menselijke emancipatie te voltooien. 

Het is een veel gehoorde remedie tegen veel maatschappelijke kwalen. Hef religie op en je bent van de ellende af. Héél idealistisch maar het werkt niet. Marx onderschatte het belang van de cultuur die een samenleving  aaneen smeed: taal, religie, gewoontes, symbolen enz. Bovendien is de mens in wezen een religieus wezen, d.w.z. hij heeft zingeving nodig en religie voorziet in zingeving.

Wat Marx toen niet zag en wij nu wel is dat er nog andere verschillen zijn tussen mensen die kunnen leiden tot het maken van onderscheid tussen mensen zoals bijvoorbeeld de huidskleur. Zo diende tot voor kort in Zuid Afrika de  huidskleur als basis om onderscheid te maken tussen mensen in het maatschappelijk leven en zelfs bij wet tussen blank en zwart. 

Er zijn intussen praktische wegen ontstaan om het staatsburgerschap te verlenen zonder dat men zijn geloof of culturele identiteit opgeeft. De rechtsstaat garandeert individuele vrijheden aan al zijn burgers binnen bepaalde grenzen. Daarbij zijn alle burgers gelijk voor de wet en hebben alle burgers, Jood en niet Jood (blank of zwart) dezelfde vrijheden. Ziedaar de emancipatie van de staat tot een rechtsstaat van vrije burgers.

Maar ook dit is mooier dan het in de praktijk is. De Joden worden ondanks de ontwikkeling van de overwegend christelijke staten tot een burgerlijke rechtsstaat, gediscrimineerd. In het ene land meer dan het andere. De Joden blijven de status van vluchteling houden. Hun burgerschap wordt niet alom geaccepteerd. Ze blijven in de ogen van velen buitenstaanders.

Emancipatie van een minderheid is niet slechts een wettelijke maar meer nog een sociale en politieke aangelegenheid. Hét bewijs dat de rechtsstaat een wankele constructie is als het om bescherming gaat van minderheden zoals bijvoorbeeld Joden, leverde Duitsland aan het begin van de twintigste eeuw. 

Dat begon met de door de Nazi’s georganiseerde Kristallnacht waarbij hun eigen Joodse medeburgers weer tot vluchteling werden gemaakt. Letterlijk, vele Joden zijn toen Duitsland ontvlucht o.a. naar Nederland.

"De Kristallnacht vond plaats in de nacht van 9 op 10 november 1938. In heel Duitsland werden Joden en hun bezittingen aangevallen. Er werden 1400 synagogen in brand gestoken en gesloopt. Ongeveer 7500 winkels en bedrijven van Joden werden vernield. Ook Joodse huizen, scholen, begraafplaatsen en ziekenhuizen moesten het ontgelden. Het werd de brandweer verboden de branden te blussen. Volgens eerste verslagen werden tijdens de Kristallnacht 96 Joden op straat vermoord. Ook in Oostenrijk en Sudetenland werden Joden aangevallen en hun bezittingen vernield. Meer recente onderzoeken stellen het aantal echter op meer dan 400 Joden die tussen 7 en 13 november vermoord of tot zelfmoord gedreven werden. Voegt men hierbij het aantal doden in de concentratiekampen waar direct na 10 november ongeveer 30.000 Joodse jongere en gezonde mannen werden opgesloten, dan komt men bij een getal van meer dan 1400.  Nazipropaganda-minister Joseph Goebbels wordt gezien als het brein achter de Kristallnacht." (Wikipedia: Kristallnacht)

In de daarop volgende Tweede Wereldoorlog vermoordden de Nazi's op industriële schaal zes miljoen Joden, afkomstig uit heel Europa. 

Uitgerekend het beschaafde Duitsland van Bauer en Marx met hun filosofie over de emancipatie van de mens maakte de Joden opnieuw tot vluchtelingen. Ze waren nergens meer veilig. Ze gingen op zoek naar een land dat hun wel veiligheid zou kunnen bieden.

Dat land werd Palestina, het land van hun voorvaderen, een restant van het verslagen Ottomaanse rijk. De pas opgerichte Verenigde Naties wees het land als Mandaatgebied toe aan Engeland. 

Na veel geweld en politiek geharrewar trokken de Engelsen zich terug. Vervolgens stichtten de Joden er met de zegen van de VN hun land Israël gebaseerd op van de beginselen van de democratische rechtsstaat. Beginselen die geen enkel Arabisch buurland kende en bijgevolg meenden dat de Joodse staat er een zou worden zoals zij die zelf hebben en kennen, een staat ingericht volgens joodse wetten en niet naar islamitische wetten. 

Dat was een brug te ver en dus werd Israel vanaf dag een de oorlog verklaard. De Arabische wereld wilde geen door Joden gedomineerde staat in hun omgeving hebben, ook al is het democratische rechtsstaat of juist omdat het een democratische rechtsstaat is.

Met de pogrom van Hamas op 7 oktober in Israel wordt opnieuw een hoogtepunt van Jodenmoord bereikt. Wat wil Hamas? De Joden in zee drijven om er een Islamitische staat te stichten met hulp van de radicale Islamistische staat Iran, een land waar de de democratische rechtsstaat als een product wordt gezien van westerse duivels met de VS voorop?

106. DE AARDE IS ROND, NICHT RESTAURIERT

 

Sadiki stuurde ook deze ansichtkaart: " C'ets une petite souvenir pour toi que montre la tombe de "Mulay Ismaïl" un roi de Maroc. Je crois que vous la visitez cette place."

Als echte toeristen bezoeken we de restanten van het paleis van koning Mulay Ismaël. Een gebrekkig Duits sprekende gids leidt ons door wat is overgebleven van de paardenstallen, door poorten en zware houten deuren.  Herhaaldelijk wijst hij ons erop, terwijl hij op het hout klopt van een deur of raam, dat het “nicht restauriert ist” waarmee hij blijkbaar wilde zeggen dat het ondanks de vervallen staat nog echt en authentiek is, wat ook moeilijk anders kan tenzij het paleis net als bij de Habsburgers gebouwd is als een ruïne omdat ruïnes zo romantisch zijn.

De graftombe van de koning was daarentegen in zijn originele en zeer bewonderingswaardige staat gebleven. Het is de eerste keer dat ik een prachtig voorbeeld van Arabisch architectuur zie. Zoals alle gidsen in de wereld strooit ook hij met jaartallen alsof die belangrijk zijn om te begrijpen wat je ziet. Het zou beter zijn geweest als hij ons iets had verteld over de betekenis van de koning voor zijn land en de architectuur van het mausoleum.

Een ander hoogtepunt is een bezoek aan de ruïnes van de Romeinse stad Volubilis, een dik half uur rijden ten noorden van Meknès. De toegangsprijs van twee Dirham (ongeveer een gulden vijftig) is voor onze krappe huishoudkas te doen. We nemen geen gids want die leidt je toch maar af met nietszeggende jaartallen waardoor je belemmert wordt om de stad met frisse blik te bekijken en er nieuwsgierig in eigen tempo in rond te dwalen. We hebben de hele dag de tijd met een gids heb je het na een uur gehad. Naarmate ik langer dwaal door de ruïnes met nog herkenbare straten en gebouwen, hier en daar staan nog indrukwekkende zuilen overeind en halve tempels of wat het ook moge zijn, raak ik onder de indruk van de stad. We gaan er alle vier eens goed voor zitten op een grote steen, min of meer in het centrum van de stad om het op ons in te laten werken. 

Nu pas wordt het me goed duidelijk hoever de Romeinen vooruit waren op onze voorouders. Dat heb ik natuurlijk allemaal al geleerd op de middelbare school, maar een ding is op school leren een ander ding is het met eigen ogen zien. Dit is vele malen indrukwekkender. Hoe kon het dat zij zulke steden bouwden waar duizenden mensen in konden wonen en werken terwijl de rest van Europa leefde als inboorlingen? Waar kwamen kennis en organisatietalent van de Romeinen vandaan, waarmee ze niet alleen prachtige steden bouwden maar ook nog eens half Europa en Noord Afrika veroverden? De Romeinse beschaving is een wonder. Nog wonderlijker is dat ze ook weer verdwenen is.

De stad heeft de val van het Romeinse rijk maar liefst meer dan duizend jaar overleeft. Amsterdam haalt die duizend jaar niet eens.  Dat een stad zo lang overleeft, zegt veel over de Romeinse stedenbouw in een kolonie die heel ver weg ligt van Rome. Wat is er bijvoorbeeld over van de Nederlandse architectuur in zijn voormalige kolonie Indonesië? Ik vermoed niet veel want ik heb er nooit over gehoord of gelezen. 

Pas in de 18e eeuw werd de stad bij een reusachtige aardbeving verlaten om daarna te worden afgebroken en materiaal te leveren voor de bouw van onder andere het paleis van Moulay Ismail dat we bezocht hebben met onze Deutschsprachiger Führer. Zo dienden de restanten van de Romeinse beschaving voor de opbouw van een nieuwe beschaving die op zijn beurt vervalt. Dat is een steeds weer terugkerend patroon in de geschiedenis, de ene beschaving legt zich als een deken over de andere.

Jaren later zag ik dat in Colombia, Mexico en Peru waar de Spaanse kolonisten hun kerken bouwden met en op de restanten van de tempels en piramides van de oorspronkelijke bewoners. Het is een patroon dat in onze tijd sneller gaat dan ooit dankzij de ontembare technologische ontwikkelingen. Geen enkele beschaving bestaat voor de eeuwigheid, vandaag nog minder dan vroeger.

Toegangsbewijs voor een bezoek aan Volubilis. Twee Dirham is ongeveer een gulden vijftig.

(verschijnt elke vrijdag)