41. MEXICAANSE VERTELLINGEN. KUNST IN DIENST VAN HET COMMUNISME

"Detail van een muurschildering van David Alfaro Siqueiros, In het Kasteel van Chapultepec in Mexico-Stad belicht de muurschildering "Van het Porfirianisme tot de Revolutie" van David Alfaro Siqueiros een cruciaal moment in de Mexicaanse geschiedenis. Met een oppervlakte van 410 vierkante meter fascineert de schildering de bezoeker met het verhaal van de eerste Mexicaanse staking in Cananea, die een epische strijd tussen kapitalisme en revolutionair socialisme vertegenwoordigde. Siqueiros, die de muurschildering tussen 1957 en 1966 schilderde, van 1960 tot 1964 was hij een politieke gevangene." (Historical Mexico)

Maar wat voor kunst dan wel? Een revolutie in de kunst is mooi maar de echte revolutie, de revolutie van Pancho Villa en Emiliano Zapata, is grotendeels mislukt. De dictator is verdwenen maar daarvoor is een eenpartij dictatuur gekomen. Dezelfde elite maar dan uitgebreider. De oude economische elite is vervangen door een nieuwe elite van kapitalisten die net zo asociaal is of misschien wel erger.

Het zijn de moderne kapitalisten en bourgeoisie die het lot van Mexico vandaag de dag bepalen. De boeren op het land zijn niet veel beter af dan voorde revolutie en als ze naar de stad trekken om arbeider te worden dan worden ze onderbetaald.De revolutie van Mexico is halverwege of nog eerder gestrand. Voor de gewone Mexicanen is er niet veel veranderd behalve de verstedelijking door de armoede op het platteland.

Kan de schilderkunst daar iets aan doen? David denkt van niet. Schilderkunst is een verbeelding van de werkelijkheid in welke vorm dan ook -surrealistisch, poëtisch, expressionistisch, impressionistisch of wat dan ook - maar niet de werkelijkheid zelf. Schilderkunst is een afspiegeling van de werkelijkheid en dan nog. Wie zijn werkelijkheid en welke werkelijkheid? Kunst is een doolhof waar je gemakkelijk de weg in kwijt raakt.

Maar een ding is zeker, met schilderijen maak je geen revolutie. Dat is geruststellend want stel je voor dat je met een enkel schilderij Mexico op zijn kop zou kunnen zetten,  maar ook een teleurstelling want wat kun je dan wel? De schilder die revolutie wil maken en dat wil David nog steeds ondanks alle teleurstellingen die hij heeft ondervonden, kan niet anders dan activist in de werkelijkheid van alledag te worden, in de politieke werkelijkheid wel te verstaan. 

De kunstenaar moet zijn handen niet alleen vuil maken in zijn schildersatelier maar ook in de politiek. Kan de schilderkunst hem daarbij eventueel van dienst zijn? David denkt van wel. Het Mexicaanse volk heeft dringend behoefte aan de ontdekking van zichzelf als revolutionair, net zoals hij zichzelf ontdekt heeft. Schilderkunst in dienst van de revolutie maar welke revolutie?

Dat is niet moeilijk, de communistische revolutie. Het communisme is voor David de logische voortzetting van de Mexicaanse revolutie. Dat zeggen hier in Parijs ook veel van zijn schilderkunstige vrienden. Picasso is lid van de communistische partij. Miró is weliswaar geen lid van de communistische partij maar wel een Republikein in hart en nieren en anti-Franco. Zelfs André Breton, de dichter/schrijver van de “écriture automatique” en daarmee de grondlegger van het surrealisme, is communist. 

Communisme is de trend van de tijd, het nieuwe ideaal zo vakkundig verwoord door Marx en Lenin en in Rusland werkelijkheid geworden. Communisme belooft een wereld van vrijheid, gelijkheid en broederschap. Het maakt de belofte van de Franse revolutie waar.

David besluit de schilder van de communistische revolutie te worden. Hij zal de Mexicanen met zijn schilderijen leren zichzelf en tegelijk het communisme te ontdekken. Hoe moeilijk kan het zijn? David is in Parijs politiek en schilderkunstig wijzer geworden, meer kan hij niet verlangen. 

MEXICAANSE VERTELLINGEN 40. SCHILDERKUNSTIGE REVOLUTIE

 

De tank "Salinas" is gemaakt in Mexico tijdens de revolutie door "Talleres Nacionales de Construcción Aeronáutica TNC, 1918.

David vindt Dalí een kundig schilder met een heel eigen beeldtaal, net als Picasso en Miró. De schilderijen van Dalí zijn opgebouwd met beelden uit de klassieke en de moderne schilderkunst. Dalí zit als het ware op de grens tussen de oude en de moderne tijd. Picasso en Míro zijn modern. Meer dan bij de anderen zitten in Dalí twee schilderkunstige zielen.

Zou dat komen omdat hij zijn inspiratie haalt uit zowel de klassieke kunstenaars, pré-moderne schilders als de Italiaanse Titiaan, de Spaanse Velazquez en de Nederlandse Vermeer, als uit zijn onderbewuste zoals André Breton predikt met zijn "écriture automatique" bij Dalí omgedoopt tot de  “paranoïde-kritische methode”? Die methode komt er op neer dat hij beelden uit zijn dromen en misschien ook wel waanvoorstellingen verwerkt in zijn schilderijen. 

De dichter en schrijver André Breton is de grondlegger van de “écriture automatique”  ofwel onbewust schrijven. Je probeert in een soort droomtoestand te komen waarin je willoos en zonder bemoeienis van je verstand opschrijft wat in je opkomt. Je zou het ook "de irrationele methode" kunnen noemen maar dat is voor Dalí te simpel gezegd. Niet interessant genoeg voor zijn  publiek want als Dalí ergens gevoel voor heeft, is het wel publiekstheater wat uiteraard de marketing van zijn schilderijen ten goede komt. Ook Dalí ontsnapt niet aan de moderne tijd.

De schare volgelingen van schrijvers, dichters en schilders die in het onderbewuste hun inspiratie zoeken, krijgen het etiket surrealisten opgeplakt. Dalí wordt al gauw, mede ook vanwege zijn buitenissige gedrag als een van de schilderkunstige meesters van het surrealisme beschouwd. 

De surrealisten zijn een reactie zijn op de voor het normale verstand onbegrijpelijke verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog, de oorlog die miljoenen slachtoffers maakte als gevolg van de gewelddadige botsing tussen de klassieke krijgscultuur van mens en paard en de nieuwe moderne krijgscultuur met machines. De Eerste Wereldoorlog is de gewelddadige botsing tussen de klassieke en moderne tijd. 

De Mexicaanse revolutie was de Eerste Wereldoorlog maar net voor, stond meer dan de Eerste Wereldoorlog nog met een een voet in de negentiende eeuw en was dus meer dan de Eerste Wereldoorlog nog een oorlog volgens de klassieke krijgscultuur. Vliegtuigen en tanks speelden er geen rol in. Het was een klassieke strijd van man en paard vergezeld van Napoleontische kanonnen en een enkel machinegeweer. Het was een bewegingsoorlog verspreid door het hele land en geen loopgraven oorlog zoals in de Vlaamse Westhoek bij Ieper. 

De Eerste Wereldoorlog was tevens een botsing tussen de vele verschillende volkeren, naties, staten en culturen waar Europa in goede tijden rijk aan is en in slechte tijden onder lijdt. De Mexicaanse revolutie was een sociale revolutie én een gewelddadige botsing tussen de oorspronkelijke inheemse culturen zoals die van de Azteken en de Maya's en de met geweld binnengedrongen Europese cultuur van de Spaanse veroveraars. 

Als ex-revolutionair beseft David dat zijn kunstenaarschap geworteld is in de Mexicaanse revolutie en hij dus daarmee aan de slag moet. Niet de Europese moderniteit of het surrealisme maar de Mexicaanse sociale identiteit is zijn opdracht. Uit de botsing tussen de Azteekse en Maya ziel met de Spaanse ziel zal een nieuwe identiteit ontstaan. De revolutie is nog niet ten einde. Het is zijn roeping om de strijd voort te zetten.