KABINETSFORMULE RUTTE II

Ik mag Bas Heijne wel. Geen Pavlov progressief die achter de mode en de trends aanloopt maar blijft nadenken, ook al is de verwarring tussen idealen en werkelijkheid groot. Hij stelt in zijn laatste column vast dat het geloof in de menselijke natuur begint te tanen. “Decennialang heerste de progressieve overtuiging dat een mens gebaat zou zijn met zoveel mogelijk vrijheid – het opheffen van het bordeelverbod in 2000 was er een late uiting van. Wie volkomen vrij was, zou vanzelf wel gelukkig worden. Daarna kwam de desillusie – wie vrij was, maakte soms, vrij vaak eigenlijk, keuzes die niet goed uitpakten Voor niemand – niet goed voor jezelf, niet goed voor anderen, niet goed voor de maatschappij. Lang dacht men dat het een kwestie van voorlichting en bewustwording was; wanneer je mensen maar vaak genoeg zou wijzen op de schadelijke effecten van hun al te menselijke neigingen, zouden ze vanzelf het licht wel zien.” (NRC Handelsblad, 16 en 17 maart 2013)

Nog niet zo lang geleden moesten we nog lachen om de goed bedoelde slogan van voormalig premier Balkenende “Fatsoen moet je doen”. Toen stond het progressieve geloof in de menselijk natuur kennelijk nog overeind. Mensen zouden heus wel weten wat het beste voor hun is en als het fout gaat, kunnen we er nog altijd een TV spotje tegenaan gooien. Het geloof in opvoeding en bewustwording als correctie op de menselijke natuur was nog onaangetast.

Totdat, ja totdat wanneer? Toen bleek dat mensen ondanks alle heropvoedingsreclame en afschrikking toch bleven roken? Of totdat de mensen alsmaar dikker werden door ongezond eten? Of toen bleek dat steeds jongere mensen zich een coma zuipen? Of is het besef gekomen met meer geweldpleging tegen ambulance verplegers en politie? Of was het omdat de leiding van publieke instellingen behept bleek te zijn met wat heden ten dage graaicultuur is gaan heten?

Een scherpe grens valt niet te trekken maar het gevoel van mailaise over het gebrek aan individuele verantwoordelijkheid is ontegenzeggelijk groter geworden. De economische crisis heeft bij gebrek aan nog meer fun dat gevoel van malaise versterkt. Wat nu? Meer regelgeving van bovenaf? Het lijkt erop dat de progressieven met hun visie op de staat en samenleving bijna automatisch daarbij terecht komen. Het tot voor kort ondenkbare in progressieve kringen, de staat als Grote Opvoeder, lijkt steeds dichterbij de komen. Steeds meer kamerleden en politieke leiders zoeken hun heil in verbodswetgeving om dan maar normbesef en moraal bij de burger af te dwingen.

Nederland dreigt aldus een dwangdemocratie te worden. Is het niet goedschiks dan kwaadschiks maar de burger zal gedwongen worden zijn gedrag en opvattingen te wijzigingen op straffe van een boete of straf. De overheid hanteert daarbij een mengeling van argumenten. Maar het voornaamste argument is dat van de kosten. Daarin vinden socialisten en liberalen elkaar in dit kabinet. De BV Nederland moet een soepel lopende machine zijn waar burgers zich houden aan regels van efficiency en nut.

Burgers die ziek worden door te roken of teveel te eten, burgers die de vleespotten van de overheid leeg vreten, jonge burgers die zich te pletter zuipen en de boel kort en klein slaan, gezinnen die goedkoop willen wonen enz. enz. moeten door de wet aangepakt worden. Wie niet horen wil, moet maar voelen. Staatmoralisme ten dienst van de publieke moraal om burger en samenleving op het goede pad te houden. Zijn we dan toch op weg naar de gevreesde 'Brave New World ' die Aldous Huxley zo overtuigend heeft beschreven in zijn gelijknamige boek (1932!)?

Ik ga er vanuit dat zoiets ons niet gaat overkomen, ook al zijn er her en der angstaanjagende signalen dat het toch wel eens die kant uit kan gaan. Ouderen die zichzelf leren opruimen om plaats te maken voor onbezonnen jeugd. Een technisch administratief geboortebeleid voor de productie van werkers om het marktsysteem draaiend te houden. Een gesteriliseerd milieu waarin niets meer aan het toeval wordt overgelaten zodat de kosten van onderhoud minimaal worden. Een woningbouwbeleid waarbij van overheidswege wordt bepaald wie waar mag wonen in wat voor een soort huis.

Dat alles op basis van een 'kosten baten plaatje'. Hier doemt het schrikbeeld van Nederland op als een toekomstige dwangdemocratie met een kruideniersmentaliteit. Of we er ook daadwerkelijk heengaan? Als ik naar dit kabinet kijk, ben ik bang van wel want op meer visie op mens en maatschappij dan die van een kruidenier heb ik Rutte en Samsom nog niet betrapt. Maar wat niet is, kan komen. Meer hoop is er niet.