WOUTER VAN DIEREN: DE HELE WERELDECONOMIE IS EEN GROTE VERBRANDINGSMOTOR. DEEL 1

Het toenmalige rapport "Grenzen aan de groei" van de Club van Rome concludeerde dat “De mensheid  niet kan blijven doorgaan zich met toenemende snelheid te vermenigvuldigen en materiële vooruitgang als hoofddoel te beschouwen, zonder daarbij in moeilijkheden te komen. (…) Dat betekent dat we de keuze hebben tussen nieuwe doelstellingen zoeken teneinde onze toekomst in eigen handen te nemen, of ons onderwerpen aan de onvermijdelijk wredere gevolgen van ongecontroleerde groei.” (Historiek Net)

 

Wouter van Dieren kun je rustig de goeroe van het milieu en natuurbewustzijn in Nederland noemen. Bij het verschijnen van het boek “De grenzen van de groei” (1972), de neerslag van het rapport van de Club van Rome, kwam Wouter van Dieren als enig lid van deze club, in de volle schijnwerpers van de Nederlandse media te staan. In eens doemde daar naast ontwikkelingssamenwerking een geheel nieuw internationaal thema op.

Ik had toen nog geen idee hoe groot dat thema zou worden. Vooralsnog leek mij de bestrijding van armoede en sociaal onrecht door ontwikkelingssamenwerking veel belangrijker dan milieu. In mijn ogen was het milieu voornamelijk een probleem van de rijke landen. Die hadden tijd om te neuzelen over de details van hun leven. In arme landen hadden ze andere, fundamentelere kopzorgen.

Dat nota bene de VN na eerst ontwikkelingshulp tot een globaal probleem had gebombardeerd ook nog eens ooit milieu tot een wereldwijd probleem zou uitroepen kon ik toen niet bedenken. Pas veel later, toen het ontwikkelingsprobleem was uitgekauwd en milieukwestie waren uitgegroeid tot internationale problemen, besefte ik dat de VN met hulp van milieu en klimaat een nieuw internationaal circuit van instellingen en congressen aan optuigen was.

NU blijkt tot mijn verrassing dat Wouter van Dieren rigoreus afstand neemt  van de overdrijvers, de doemdenkers en klimaatfanaten. De aanleiding was een verzoek van Extinction Rebellion om te spreken bij ene manifestatie.

“Op 15 september is er weer een manifestatie van Extinction Rebellion bij de A12 in Den Haag.
De boodschap gaat daar over het stopzetten van de subsidies aan de fossil fuel industry (FFI) en over klimaatrechtvaardigheid. 

Mij werd gevraagd om de demonstratie met een toespraak af te sluiten, in mijn hoedanigheid als grondlegger van de milieubeweging en als Club of Rome-icoon. Ik ga dat niet doen. En hier zijn de redenen. 

Ooit ontwierpen wij met vroege milieu-collega’s (1970 - 1980) het eerste logo voor milieubewust inkopen, der Grüne Punkt in Duitsland. 

In Engeland verscheen in die jaren The Green Consumer Guide, met een honderdtal eenvoudige adviezen, zoals groene zeep in plaats van synthetische wasmiddelen, biologisch brood en scharrelvlees.
Al gauw stuitten we op de vraag voor de z.g. systeemgrenzen. Waar begint en eindigt het groene gedrag? 

Pas veel later kwamen de fossiele brandstoffen in beeld, met de FFI als de grote schuldige. Stap over van olie, gas en steenkool naar elektriciteit en waterstof, en de wereld wordt gered van de ondergang.
Die idee is een luchtspiegeling. De hele wereldeconomie is een verbrandingsmotor.  Die begon met James Watt rond 1763, met steenkool en bruinkool, en daarna met olie en gas, en recent uranium.
Deze machine heeft ons de moderniteit gegeven, waardoor de welvaart is geëxplodeerd. Honger werd grotendeels uitgebannen, ook armoede, ziekte, onwetendheid en dakloosheid. 

De zondebok voor de klimaatcrisis vind je dus achter onze eigen voordeur, iedereen heeft voordelen van deze welvaartsgroei ontvangen, ondanks de schaduwzijde ervan. Tot voor kort wisten wij niet dat de moderniteit zou struikelen over de temperatuurstijging. Zelfs in ons Club van Rome-rapport van 1972 wordt er niet over geschreven. 

Om deze fossiele wereldmachine te stoppen heb je kamikaze politici nodig, en die kijken wel uit. Zo’n 90% van de wereldbevolking is pas halverwege de moderniteit, en die verwachten geen rem maar een gaspedaal. Hun toekomst gaat over behuizing, voeding en mobiliteit en de FFI is de leverancier.
In zijn recente TED-toespraak roept Al Gore op om de FFI per omgaande te verbieden met de belofte dat Global Warming dan op korte termijn zal stoppen. 

Dat is een grove misleiding. De hoeveelheid CO2 die al in de lucht hangt wordt er niet mee geraakt, en de methoden om deze z.g. Heritage Gases wel te verminderen staan nog in de steigers of benodigen vele decennia om effectief te zijn. En Al Gore geeft geen handleiding om langs legale weg de fossiele machine te verbieden, waarschijnlijk omdat die niet bestaat."

WORDT VERVOLGD

104. VAN DE REGEN IN DE DRUP. ED NIJPELS SLAAT WEER TOE.

De Amsterdamse ambtenaar Lucas Winnips verdedigde in het TV praatprogrmma OP1 zijn lidmaatschap en acties van Extinction Rebellionomdat we bedreigd worden in ons leven.

 

Tijdens een OP1 tafelgesprek, waar ik heel toevallig zappend in verzeild raakte, zag en hoorde ik klimaatprofeet Ed Nijpels vaderlijk de fanatieke Extinction Rebellion ambtenaar  Lucas Winnips (klimaatbeleid is moord) toespreken.

Terwijl hij zijn schouder zachtjes beroerde, verzekerde hij Lucas dat hij groot gelijk had maar dat hij vooral geen geweld moet gebruiken. Geweld zou de zaak immers geen goed doen. Die zaak is de klimaatzaak die Ed nu al enkele jaren met missie ijver dient alsof zijn leven er ook van afhangt en natuurlijk die van onze kinderen en kleinkinderen. Dankzij de vergrijzing zijn er meer zorgelijke opa's en oma's dan ooit tevoren.

Ed zorgt dat er bij tijd en wijle verstandige rapporten verschijnen waarin we kunnen lezen wat er aan de hand is en meteen gewaarschuwd worden voor de ondergang.

Voor het gemak citeer ik uit het voorwoord van een nieuw rapport van een commissie waarvan Ed voorzitter was.

“We staan voor enorme duurzaamheidsopgaven. De grenzen van wat de aarde kan dragen, worden stelselmatig overschreden. De manier waarop we omgaan met energie, grondstoffen en materialen heeft gevolgen voor de opwarming van de aarde, de biodiversiteit en de leefomgeving van mensen. We zijn het verplicht aan onszelf, maar vooral aan onze kinderen en kleinkinderen om dit een halt toe te roepen. Niet alleen in Nederland worden de gevolgen steeds meer zichtbaar, ook en vooral buiten Nederland zijn de gevolgen groot en vaak onomkeerbaar. Sinds de Club van Rome 50 jaar geleden aandacht vroeg voor deze problematiek zijn de vraagstukken op dit terrein niet kleiner zijn geworden, net als de noodzaak van internationale samenwerking voor effectieve oplossingen.” (het voorwoord van van het rapport van de SER, verkenning 22/06, september 2022, “Evenwichtig sturen op de grondstoffen-transitie en de energietransitie voor brede welvaart”, bestemd voor de Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat en de Minister voor Klimaat en Energie)

De hoeveelheid CO2 in de atmosfeer is sins mei vorig jaar ver boven de 420 ppm gestegen.This table presents the most up-to-date, daily average reading for atmospheric CO2 on the planet. Units = parts per million (ppm). Measurement location = Mauna Loa Observatory, Hawaii. Source = NOAA GML.

 

- ALS alles fout gaat sinds de Club van Rome, hoe kan het dan dat Nederlanders sinds de Club van Rome steeds ouder en gezonder worden?
 

- Hoe kunnen we de wereld redden als Nederland minder dan 1% aan CO2 uitstoot in de atmosfeer bijdraagt? Helaas voor Nijpels stijgt de uitstoot van CO2 nog steeds ondanks alle VN Wereldconferenties en afspraken nog steeds (zie hierboven).
 

- WAT kan Nederland met zijn ongeveer 0,008 % van het aardoppervlak bijdragen aan biodiversiteit? Zelfs als Nederland een complete zandwoestijn werd zou niemand in de wereld daar iets van merken.

Ik zeg niet dat we niks moeten doen maar enige relativering en bezinning als het om beleid en aanpak gaat, zou op z'n plaats zijn. Ik ben bang dat met Ed Nijpels en Extinction Rebellion alleen maar verder af raken van redelijke en aangepaste oplossingen.

39. HET KAN VRIEZEN, HET KAN DOOIEN. 50 JAAR DOEMDENKEN

 

Simon Rozendaal (links) studeerde scheikunde in Delft en werkte vervolgens bij NRC Handelsblad, waarvoor hij de wetenschapsbijlage opzette. Hij ontving in 1979 voor zijn werk de Glaxo-award. Sinds 1986 is hij wetenschapsredacteur van Elsevier. Rozendaal is erelid van de Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging.  Dr. Bjorn Lomborg is voorzitter van het Copenhagen Consensus Center en visiting fellow aan de Hoover Institution van de Stanford University. Het Copenhagen Consensus Centre is een denktank die onderzoek doet naar de slimste manieren om goed te doen. Voor dit werk werd Lomborg uitgeroepen tot een van de 100 meest invloedrijke mensen ter wereld van het tijdschrift TIME. 

 

Mijnheer Simon Rozendaal is een van de zeer spaarzame wetenschapsjournalisten tevens columnist in het weekblad EW die regelmatig kritische noten kraakt bij de algemeen aanvaarde klimaatleer en de klimaatfobie in het bijzonder. Hij krijgt daarvoor de ruimte in EW, het voormalige Elseviers Weekblad. Hij is een lichtpuntje in de duisternis van de doemdenkers. Hij houdt het hoofd koel in de verhitte debatten over smeltende gletsjers, uitstervende ijsberen, klimaatrampen, windmolen en zonnepaneel gekte en de jacht op fossiele bedrijven als Shell. Zijn wetenschappelijk mes is analytisch scherp met een soms  ironische ondertoon.

Doemdenken is van alle tijden. Vroeger was het religieus, de ondergang van de wereld als straf van God en zo, tegenwoordig wetenschappelijk: de ondergang statistisch vastgelegd in grafieken. Een van de eerste doemdenkers was Malthus die waarschuwde voor overbevolking. De Club van Rome waarschuwde in 1972 voor overbevolking en uitputting van de aarde met zijn rapport‘Grenzen aan de groei’. In Nederland kreeg dit rapport veel gehoor. Ik denk omdat men in Nederland als een van de dichtst bevolkte landen in de wereld met een zwaar calvinistische achtergrond erg gevoelig is voor dit probleem. 

Rozendaal signaleert een aantal moderne klimaat doemdenkers.

“In 1969 voorspelde de Amerikaanse bioloog Paul Ehrlich dat Engeland in 2000 niet meer zou bestaan. Rond die tijd poneerde zijn collega George Wald dat wanneer er geen drastische maatregelen zouden worden genomen, de beschaving in vijftien tot dertig jaar zou eindigen. In 1982 zei de directeur van het VN-milieuprogramma dat wanneer er niet naar hem werd geluisterd, er in 2000 een milieucatastrofe kwam met de impact van een kernoorlog.
In 1989 voorspelde een hoge VN-ambtenaar dat zonder drastische maatregelen na 2000 hele landen onder de zeespiegel zouden verdwijnen. In 2006 voorzag Al Gore dat we in tien jaar tijd het ‘point of no return’ gingen passeren. Dat had zich dus zes jaar geleden moeten afspelen, maar in een vers rapport van het Breakthrough National Centre for Climate Restoration is dit kantelpunt naar 2050 doorgeschoven: dan is de aarde grotendeels onbewoonbaar en houden naties op te bestaan.” (Simon Roozendaal, Waarom burgerlijke ongehoorzaamheid tegen ‘klimaatcatstrofe’ onzin is, EW 3 januari 2022)

Burgerlijke ongehoorzaamheid waar de schrijver Reybrouck voor pleit in zijn Huizingalezing brengt een oplossing van het klimaatprobleem geen millimeter dichterbij aldus Roozendaal in dezelfde column.

“Hét probleem van dit probleem is dat er geen oplossing voor is.
Greta Thunberg, David Van Reybrouck en Extinction Rebellion mogen het CO2-probleem dan pas sinds kort ontdekt hebben, er wordt al tientallen jaren van alles en nog wat geprobeerd om de CO2-concentratie te laten zakken. Dat lukt niet. De concentratie zakt niet, ze stabiliseert niet, ze blijft maar doorstijgen. Er valt zelfs geen minuscuul knikje in de grafiek te ontdekken.”

Vanwaar die somberheid van Van Reybrouck? 
"Hij heeft het over een mogelijke temperatuurstijging van 4 à 5 graden aan het eind van deze eeuw, maar dat is gebaseerd op een oud business as usual-scenario van de internationale klimaatwetenschap (ook wel RCP8.5 geheten) dat inmiddels achterhaald is. Zoals twee toonaangevende klimaatwetenschappers in 2019 schreven in het gerenommeerde blad Nature: ‘Gelukkig – en dat is een woord dat wij als klimatologen heel weinig kunnen gebruiken – wordt de wereld die in RCP8.5 is verbeeld met elk jaar minder waarschijnlijk.’
Veel waarschijnlijker, ook gegeven de afspraken die zelfs landen als China en India bij de recente klimaattop in Glasgow maakten, is dat er de komende decennia nog anderhalve graad bijkomt, boven op die ene graad die we al achter de rug hebben. Dat gaat problemen veroorzaken, vooral nabij de polen, voor gletsjers en in het hooggebergte, maar het zijn temperatuurschommelingen die het leven op aarde eerder heeft meegemaakt en overleefd."

Roozendaal schaart zich in de rijen van de Deense econoom-klimatoloog Bjorn Lomborg, ook hij vindt dat de wereld veel te veel sombert over de klimaatverandering.

“De recente VN-klimaattop in Glasgow werd voorspelbaar bestempeld als onze "laatste kans" om de "klimaatcatastrofe" aan te pakken en "de mensheid te redden". Net als vele anderen waarschuwde de Amerikaanse klimaatgezant John Kerry ons dat we nog maar negen jaar hebben om het grootste deel van de "catastrofale" opwarming van de aarde af te wenden. Maar bijna elke klimaattop is gebrandmerkt als de laatste kans. Het instellen van kunstmatige deadlines om aandacht te krijgen is een van de meest voorkomende milieutactieken. Er is ons de afgelopen halve eeuw verteld dat de tijd zo goed als op is. Deze boodschap is niet alleen spectaculair verkeerd, maar leidt ook tot paniek en slecht beleid. Twee jaar geleden kondigde de Britse prins Charles aan dat we nog maar 18 maanden hadden om de klimaatverandering op te lossen. Dit was niet zijn eerste poging om deadlines te stellen. Tien jaar eerder vertelde hij een publiek dat hij 'had berekend dat we nog maar 96 maanden hebben om de wereld te redden'. In 2004 vertelde een grote Britse krant ons dat klimaatverandering zonder drastische maatregelen de beschaving in 2020 zou vernietigen. De Golfstroom stopte en megadroogtes en hongersnoden zouden leiden tot wijdverbreide rellen en een nucleaire oorlog. Niet helemaal wat er vorig jaar gebeurde.” ( Bjorn Lomborg, ’The comic crises of climate apocalypse - 50 years of spurious scaremongering’)

 (wordt vervolgd)



 

20. HET KAN VRIEZEN, HET KAN DOOIEN. GRETA

 

Greta Thunberg (bewerking petrus nelissen)

Het VN Klimaatpanel voorspellen met hulp van media en politiek zoveel onheil voor de toekomst dat er wel paniek onder de mensen moet ontstaan. Veel mensen kunnen niet met de gedachte leven dat de mogelijke ondergang van de wereld wel eens zo dichtbij kan zijn. Dat kon men vroeger niet en ook nu niet. De mensheid wil immers overleven of in ieder geval dat zijn nageslacht blijft leven. Die drang is alle soorten op aarde eigen, wij mensen zijn daarop geen uitzondering.

In vroegere tijden waren onheilsboodschappen het terrein van religieuze sekten en groepen. Zij meenden op grond van allerlei min of minder bedreigende en onbegrepen verschijnselen, de pest of voortdurende oorlogen, dat het einde der tijden spoedig zou aanbreken. Ze waarschuwden de mensen zich te bekeren en boete te doen voor hun zonden zodat de goden zich zouden bedenken. Helaas doen de goden dat niet zoals we weten uit de verhalen over Noach en Sodom en Gomorra in het Oude Testament.

Sinds de Club van Rome en het VN Klimaatpanel is de onheilsboodschap weer terug op het wereldtoneel, maar nu in de seculiere variant van een wetenschappelijke voorspelling op basis van metingen en computermodellen. Was Al Gore nog een door de wol geverfd politicus met een wetenschappelijke achtergrond, zijn volgelinge de Zweedse Greta Thunberg is nog maar een kind. Toch krijgt zij met haar onheilsboodschap de belangstelling van allerlei wereldleiders alsof zij gezegend is met een speciale gave om de boodschap van het voorspelde klimaatonheil te verkondigen.

“Ze is geïnterviewd door Fareek Zakaria op CNN in het programma GPS, Global Publis Square, waar normaliter alleen wereldleiders, politici en diplomaten aan het woord komen. Ze mocht eind oktober in Londen een toespraak houden op een manifestatie die was georganiseerd door de radicale actiegroep Extinction Rebellion. Eind november 2018 sprak ze in het Poolse Katowice op de klimaatconferentie ten overstaan van wereldleiders. ‘Jullie zijn niet volwassen genoeg om de waarheid te zeggen zoals die is. Zelfs die last laten jullie over aan ons kinderen.’ Eind januari  2019 deed ze hetzelfde in Davos bij de jaarlijkse economische top ten overstaan van allerlei bankiers, zakenlieden en beroemdheden als Bono en Jane Goodall. De spijbelende Zweedse werd een inspiratiebron voor andere scholieren. In Brussel liepen er in begin 2019 tienduizenden scholieren door de stad, elke spijbelaar meer.” (Simon Rozendaal, Warme Aarde, Koel Hoofd, kanttekeningen bij de energietransitie, atlas contact Antwerpen/Amsterdam 2019, blz. 195 e.v.)

Waarom doen al deze wereldleiders en beroemde personen dat? Zien zij in de onschuldige en onervaren Greta de ideale boodschapper die de harten van de mensen gemakkelijker kan openen voor de onheilsboodschap met bijbehorende boetedoeningen als het aanschaffen van een elektrische auto, het leggen van zonnepanelen op het dak en de aardgasverwarming te vervangen door een warmwaterpomp? 

Of is zij de ideale persoon om de onheilsboodschap nog eens kracht bij te zetten en de mensen over te halen te geloven en mee te doen? Want daar gaat het om, de mensen overtuigen om het onheil af te wenden en zich te buigen naar de wensen van de politiek, wensen die door de milieubeweging met ongekende heftigheid en radicalisme wordt gebracht. Ze baseren zich op het psychologische beginsel dat  hoe groter het voorspelde onheil (opwarming, rampen, honger, uitsterven diersoorten, ecologische rampen enz.), hoe groter ook de neiging van de mensen om buigzaam en gehoorzaam mee te gaan in  de gewenste maatregelen. Moet je daarmee een meisje van 15 opzadelen?

De onheilsboodschap van de klimaatverandering mag dan seculier van aard zijn, de methode om de boodschap te brengen in de persoon van Greta doet denken aan de werkwijze van religieuze sekten en kerken. Van de Rooms Katholieke kerk is bekend dat zij vele boodschappers gehad heeft waaronder kinderen als die van het Portugese Fatima en de Franse Bernadette van Lourdes.  Kinderen zijn onschuldig en zuiver en daarom de ideale boodschapper tegen het kwaad. Het nieuwe toekomstige kwaad is de klimaatverandering en waarom zou je dan niet net als de RK Kerk gebruik maken van een kind als Greta om je boodschap overtuigend de wereld in te sturen? 

(wordt vervolgd)

13. HET KAN VRIEZEN, HET KAN DOOIEN. HET ONBEHAGEN VAN DE CLUB VAN ROME (KERNRAKETTEN EN KERNENERGIE)

 

Nergens was het verzet tegen kernwapens zo groot als in Nederland mede dankzij het Interkerkelijk Vredesberaad IKV. Met die brede actie die op zijn hoogtepunt wel een miljoen mensen op de been bracht in Amsterdam waren de kerken terug in de Nederlandse politiek. In Nederland is het (kerkelijk) moralisme in de politiek nooit ver weg dit in tegenstelling tot  Europese grootmachten als Engeland en Frankrijk. Uiteindelijk was het de supermacht Noord Amerika die de Sovjet Unie dwong om te onderhandelen over de raketten. De val van de muur in 1989 deed de rest.

Dat verzet tegen de atoombewapening is gaandeweg de jaren negentig met de val van muur in Berlijn in 1989 en het verdwijnen van de Koude Oorlog tussen Oost en West als een strovuur uitgegaan. Wat resteerde was de vrees voor het gebruik van kernenergie. Nederland heeft mede daardoor enkele kleinschalige kerncentrales gehad. Het land mist kennis en ervaring met kerncentrales bedoeld om elektriciteit voor de energiemarkt op te wekken.

Ondanks Malthus groeide de wereldbevolking door. Zelfs de miljoenen doden tijdens de Tweede Wereldoorlog hadden geen invloed op de groeicurve. De groei van de welvaart steeg in het Westen al even snel als de bevolking zodat in de jaren zeventig opnieuw het onbehagen de kop op stak of dat allemaal wel zo door kan gaan. De Club van Rome boog zich over de wat zij vond de onhoudbare toestand.

De Club van Rome is een particuliere stichting die in april 1968 werd opgericht door Europese wetenschappers, om hun bezorgdheid over de toekomst van de wereld voor het voetlicht te brengen.

 
“Doelstellingen van de Club van Rome zijn:
het onderzoeken van de kwantitatieve en kwalitatieve samenhang van de wereldproblemen (bevolkingsgroei, voedselproductie, industrialisatie, uitputting natuurlijke hulpbronnen, vervuiling; uitgewerkt in een zogenaamd wereldmodel)
de wereld wijzen op de ernst van de problemen
regeringen en politici stimuleren tot gecoördineerde maatregelen ter verbetering van de situatie.”

De Club van Rome publiceerde in 1972  het wereldwijd bekend geworden rapport “De grenzen van de groei.”

“Het rapport gaf een prognose van het grondstof- en voedselverbruik in de wereld voor de komende jaren. Daarin werd een beeld geschilderd van in een aantal decennia oprakende grondstofvoorraden. De impact van het rapport werd versterkt door de oliecrisis die in 1973 door de Arabische olieproducerende landen werd veroorzaakt, na de overwinning van Israël in de Jom Kipoeroorlog als vergeldingsmaatregel tegen de overwegend pro-Israëlische Westerse wereld. Velen zagen – hoewel het rapport niet over zo'n korte termijn gerept had – het doemscenario al in vervulling gaan, vooral in Nederland, dat te maken kreeg met een olieboycot. Premier Den Uyl deed er nog een schepje bovenop door op televisie te verklaren dat de wereld nooit meer hetzelfde zou worden. Na afloop van de oliecrisis volgde een zekere ontnuchtering waarin de Club van Rome meer en meer mikpunt van kritiek werd.” (Wikipedia:Club van Rome)

Maar de voorspellingen van de Club van Rome kwamen niet uit. De filosoof Ralf Bodelier zet naar aanleiding van het vijftig jarig bestaan van de Club van Rome de zaken nog eens op een rijtje (Financieel Dagblad, 13 oktober 2018)

“Het rapport slaat in als een bom. NRC kopt met ‘Ramp bedreigt wereld’ en de Haagse Post heeft het over een ‘Apocalyps op afbetaling’. Wat het rapport zo angstaanjagend maakt, zijn de harde cijfers. Zo geeft het voor 19 essentiële grondstoffen akelig nauwkeurige data. Goud raakt op in 1981, kwik in ’85, zink in ’90, koper in ’93, aardgas in ’94, aluminium in 2003, et cetera. Vandaag zouden maar liefst 12 van de 19 grondstoffen op moeten zijn.

Dat gebeurde dus niet. Geen enkele grondstof raakte op. Van sommige grondstoffen - olie en gas - zijn er nog zulke forse voorraden dat we het opstoken ervan liever achterwege laten. Nu zijn we nog niet in 2030-2050, maar het lijkt erop dat de Club van Rome ongelijk krijgt. Juist door de onstuimige groei van de afgelopen vijftig jaar, daalde het aantal mensen in extreme armoede van bijna 50% in 1968 naar 11% vandaag. Bovendien zwakt de wereldwijde bevolkingsgroei af. In 1968 kreeg de gemiddelde vrouw nog 4,9 kinderen, vandaag zijn dat er 2,4.”

Het door de Club van Rome wetenschappelijke onbehagen over de ondergang van mens en wereld verdween naar de achtergrond, waar het bleef smeulen in afwachting van een nieuw onbehagen.  Met de klimaatverandering keerde dat onbehagen in heviger mate terug dan ooit maar daarover de volgende keer. 

 (wordt vervolgd)