VICTOR ORBAN

 

Victor Orban spreekt de in het ongerede geraakte leden van de Raad van Europa toe. (een bewerking van de tekening "The meeting of the Pickwick club" van Harry Furnis) 

Ik kan Orban's politiek moeilijk in overeenstemming brengen met mijn ervaringen in Hongarije van vlak na de val van de muur, de ineenstorting van het Sovjet-communisme.

In die tijd leerde ik diverse nieuwe democratische vakbonden kennen die zich wilden aansluiten bij de Europese vakbeweging. Sommige van die vakbonden waren niet veel meer dan een restyling van de oude communistische bonden. 

Andere bonden waren authentiek en nieuw. Zij voelden zich vrij om zich naar eigen inzicht op basis van Europese waarden te organiseren. Een van die bonden beschouwde zich als de erfgenaam van de Hongaarse opstand in 1956 tegen het Sovjet communisme.

Een opstand die naar Russische gewoonte met veel machtsvertoon en gebruik van geweld (tanks in Boedapest) werd neergeslagen. De kogelgaten waren nog te zien in de muren van gebouwen in het oude centrum van de stad.  De Russen, maar ook de communisten in West Europa (de voormalige Nederlandse CPN) , beschouwde hen als fascisten en niet als vrijheidsstrijders. Een predikaat dat Putin nu samen met zijn tanks van stal heeft gehaald in zijn oorlog tegen Oekraïne.

Je zou denken dat ze in Hongarije en andere Oostblok landen hun lesje geleerd hebben. Dat was vlak na de val van de Sovjet Unie ook zo. De nieuwe pas gekozen politieke leiders, wilden aansluiten bij de Europese Unie ten eerste om deel uit te maken van het welvarende Europa (de oude communistische landen waren zo arm als ratten) en om veiligheidsredenen. 

De Europese Unie en de NAVO werden door hen gezien als veiligheidsgaranties voor de toekomst want Rusland is en blijft de Grote Onbetrouwbare Beer waartegen je maar beter goed voorbereid en bewapend kunt zijn. 

Maar hoe past Orban in dit plaatje en al die andere conservatieve nationalistische politieke leiders die in de Oostblok landen aan de macht waren of zijn, zoals voorheen in Polen, nu in Slowakije, voorheen Milosevitjs in Servië en Orban dus in Hongarije en die op de een of andere manier flirten met Putin?  

Hoe zijn ze aan de macht kunnen komen? Waar komen hun kiezers vandaan? Die schijnen vooral van het platteland te komen, waar de angst voor veranderingen groter is geworden dan de vreugde om de bevrijding. Europa bracht weliswaar welvaart maar ook onzekerheid over de toekomst van de eigen cultuur, opvattingen en geloof.

Bovendien vereist vrijheid eigen verantwoordelijkheid en dat is wat hele generaties onder het communisme is afgeleerd. Als iets mensen bang maakt die geleefd hebben conform het opgelegde communistische patroon dan is het wel eigen verantwoordelijkheid te nemen want dat brengt onzekerheid mee.

Die onzekerheid zag ik na verloop van tijd overal in de voormalige  Oostbloklanden. Hoe organiseer je een democratische vakbond, hoe ga je om met de nieuw verkozen overheid en de al even nieuwe werkgevers? 

De tijden waren verwarrend. Overheid en werkgevers, vaak oude communistische bazen in een nieuwe jasje, waren net zo onzeker. Politieke partijen trouwens ook. Ze hadden geen ervaring en slechts beperkte ideeën over hoe een partij in een democratie behoort te werken.

Is Orban een product van deze tijd van bevrijding maar ook van verwarring en onzekerheden? Als ik de Wikipedia pagina over hem lees dan is dat het geval. Hij past in het rijtje van autoritair conservatieve politieke leiders die enige tijd na de val van de muur aan de macht kwamen dankzij een conservatieve achterban, zoals het die tot voor kort in Polen het geval was, sinds kort in Slowakije het geval is, zoals in Oekraïne het geval was voor Zelensky, het geval was met de Servische president Milosevic en uiteraard de grootste onder hen Putin.

Zij allen zijn tot op zekere hoogte bezig om de onzekerheden die vrijheid en democratie nu eenmaal met zich meebrengen te bestrijden met behulp van nationale, traditionele waarden van hun land met  ter legitimering van hun macht een licht sausje van democratie met de nadruk op licht. Het moet met de vrijheden niet te gek worden. 

Orban heeft zijn postuur mee om gewicht en autoriteit uit te stralen maar voor wie verder kijkt ook iets lachwekkends. Hij beweegt en kijkt net iets te gewichtig en belangrijk om geloofwaardig te zijn voor ervaren kiezers. Hij doet denken aan de karikaturale politici van Charles Dickens in zijn boek De Pickwick Papers.

Maar hun gedrag is niet lachwekkend. Wat deze autoritaire leiders bindt is hun nationalisme, de schijnzekerheid van de eigen stam die hun desnoods het recht geeft om geweld te gebruiken tegen de gevaren van buiten. Milosevic zag er geen been in om met oorlogsgeweld de nationale Servische stam te verenigen in een staat. Putin doet nu hetzelfde. 

Misschien dat Orban voor zijn Groot Hongaarse gedachte ook wel oorlogsgeweld of dreiging zou willen gebruiken, ware het niet dat zijn land in de EU zit en daar een deel van zijn welvaart aan heeft te danken. 

Misschien moeten we ons gelukkig prijzen dat hij ondanks alle onenigheid die hij teweeg brengt met zijn Groot Hongaars Nationalisme deel uitmaakt van de Europese Unie waardoor oorlogsgeweld zo goed als is uitgesloten.

Niettemin zoekt hij met enkele medestanders binnen de Europese Unie mogelijkheden om die zover mogelijk op te rekken met hun nationalistische conservatieve gedachtegoed. In hoeverre dat gaat lukken is maar de vraag en waar dat toe zou moeten leiden, weten ze vermoedelijk zelf ook niet precies. 

Autoritair, conservatief nationalistisch stamdenken stuit al snel op zijn eigen grenzen, bijna letterlijk, ook bij medestanders of juist bij hen. De kans is groot dat hun eigen nationalistische conservatieve denkbeelden hen in conflict met elkaar brengen. Hoeveel nationalisme kan Marie Le Pen verdragen van Orban en omgekeerd?

Hoe gaan ze de onderlinge meningsverschillen en tegenstellingen te lijf?  De tijd zal het leren. Ondertussen zullen de andere Europese leiders al hun politieke intelligentie en vaardigheden moeten gebruiken om deze uitdaging van de EU aan te gaan. 

Wij in Nederland zijn er met het kabinet Schoof al aan begonnen.Welke kant gaat Wilders op? Welke risico's is hij bereid te nemen en hoe houdt hij zich overeind tussen andere nationalistische wolven als Orban, Le Pen enz.? En hoe houden wij intussen een lachende derde als Putin van ons vege lijf?