HEEFT SHELL VUILE HANDEN IN AFRIKA?

Illegale benzinehandel bij nacht langs de grote weg tussen Lomé, de hoofdstad van Togo en Cotonou, de hoofdstad van Benin (foto 2014).

Shell wordt opnieuw beschuldigd van ernstige wandaden -zelfs oproep en aanmoediging tot moord- in Nigeria, daarin gesteund door Amnesty International. Nigeria is het land waar ik jarenlang frauduleuze emails uit kreeg van oplichters. 

Hun verhaal was simpel. Zij, familieleden van een overleden minister, hadden enkele miljoenen op een rekening in Nigeria staan die zou gauw mogelijk naar het buitenland gesluisd moesten worden. Of je bereid was jouw rekening ter beschikking te stellen om het geld door te sluizen naar het buitenland? Aan het eind van de rit wacht je dan een vette beloning.

In de kranten las ik het ongelooflijke verhaal dat er mensen waren die er intuinden. Die hadden blijkbaar nog nooit gehoord van grootschalige oplichting tegen de achtergrond van al even grootschalige corruptie. Als ze ook maar een klein beetje Afrika ervaring hadden gehad dan hadden ze dat geweten. Hoe komen ministers anders aan zoveel miljoenen?

In Afrika en helaas niet alleen daar, is corruptie normaal. Het gaat van de politie agent die (oneigenlijke) boetes in eigen zak steekt tot de hoogste autoriteiten die miljoenen verdienen met deals waarbij hun handtekening en/of invloed nodig is.

Ik heb meegemaakt hoe VN instellingen gedwongen werden de douane om te kopen met cadeau’s om meubels van projectmedewerkers te kunnen importeren terwijl daar officiële akkoorden over waren. Hoog geplaatste autoriteiten tot aan de president eisten ontwikkelingsprojecten op voor hun familie waaronder bijvoorbeeld studiebeurzen.

Welke Afrika reiziger heeft niet meegemaakt dat de douane bij controle niet vroeg om een cadeau? Natuurlijk, dit is ongevaarlijke corruptie van kleine en miezerige mannetjes die het voorbeeld van de groten volgen. Het principe is duidelijk. Als je wat wil dan moet je op de een of andere manier dokken. En dat is corruptie.

Corruptie is per definitie gekoppeld aan macht. Kijk naar Zuid Afrika waar de huidige president Zuma nu al enkele jaren beschuldigd wordt van grootschalige corruptie. Zo lang zijn partijkliek hem steunt zal hij aan de macht blijven om met zijn mensen nog meer geld te verdienen met corruptie, wat tegenstanders ook beweren.

In een land als Congo gebeurt hetzelfde of in Rusland waar potentiële tegenstanders van president Putin langs corrupte weg worden uitgeschakeld. In Afrika en elders in de wereld is bij gebrek aan een stabiele en ontwikkelde rechtsstaat de corruptie veel meer aanwezig en bijna onvermijdelijk vergeleken met een ontwikkelde en stabiele rechtstaat als Nederland. 

De vraag is of je de beginselen van onze rechtsstaat kunt toepassen op bijvoorbeeld een zo door en door corrupt land als Nigeria zoals nu de aanklagers van Shell willen? In beginsel moet dat kunnen maar in de praktijk is dat zo goed als onmogelijk gezien de corruptie van hoog tot laag. Voor een bedrijf dat zoiets wil vermijden, zit er niets anders op dan uit zo een land weg te blijven of te gaan. 

In de praktijk heeft dat tot gevolg dat veel bedrijven zich bijvoorbeeld terug zouden moeten trekken uit Zuid Afrika of Congo want het kan niet anders of ook zij worden op een gegeven moment besmet met corruptie van hogerhand met het gevaar zelf gecorrumpeerd te worden en voor de rechter te moeten verschijnen zoals nu met Shell gebeurt.

Het misschien onbedoelde gevolg daarvan is dat vele duizenden mensen hun toch al schamele inkomen kwijt raken, dat de armoede in het land groter zal worden en het land nog minder kansen heeft zich te ontwikkelen want zonder particuliere investeringen is ontwikkeling onmogelijk. De rijke bovenlaag redt zich natuurlijk altijd desnoods met hulp van grootschalige oplichters.