MOORD OP MALEVITSJ

PETRUS, Het Nieuwe Icoon (moord op Malevitsj), olieverf en acryl op canvas (50 x 60 cm exclusief lijst)

Een figuurlijke moord want de Russische avantgardist Kazimir Malevitsj (1878), uitvinder van het suprematisme, is sinds 1935 dood. Ik pleeg een moord op wat hijzelf als een icoon van de moderne kunst beschouwde en het daarna ook geworden is. Ik bedoel zijn zwarte vierkant op een wit vlak waarvan hij in 1915, vlak voor de Grote Communistische Revolutie in zijn land, de eerste versie presenteerde. Dat zwarte vierkant, zou net als de toiletpot van Marcel Duchamp (R. Mutt, 1917) het begin van de moderne kunst zijn. De kunst waar de gewone man niks snapt. Want wat is er nou voor kunstigs aan een zwart vierkant op een wit vlak? Dat kan toch iedereen maken net zoals iedereen een toiletpot in een museum kan zetten of een fietswiel op een kruk, nog zo'n werkje van Duchamp. Daar is geen kunst aan.

Het punt is dat 'Het Zwarte Vierkant' van Malevitsj en de toiletpot van Duchamp de materialisering van een idee zijn. Een idee kun je niet zien, niet aan de muur hangen of in een museum zetten. Een schilderij met een zwart vierkant wel, net als een toiletpot. Je kunt dus met een gerust hart zeggen dat vanaf Malevitsj en Duchamp de schilderkunst vooral ideeënkunst is geworden ( conceptuele kunst zeggen geschoolde mensen), opgehangen aan een of ander voorwerp. Dat voorwerp kan van alles zijn zoals Malevitsj en Duchamp op radicale wijze laten zien. Als je aan een zwart vierkant of een toiletpot een idee kunt ophangen, dan kun je dat ook aan een knuffelbeesten (Kelly in het Stedelijk Museum van Amsterdam), een dode haai in een aquarium (Damien Hirst) of een kampeertentje met de namen van al je vriendjes (Tracey Emin).

Wat predikten Malevitsj en Duchamp met hun radicale kunst? Het einde van de “oude schilderkunst” of “het einde van de oude ideeën” ? Ik denk beiden. Malevitsj en Duchamp dachten aan het begin van de 20^ste eeuw dat er een nieuw tijdperk voor de mensheid was aangebroken. De oude ideeën met als kern het geloof in een bestaan van God zouden hebben afgedaan. Wij mensen waren zelf goden geworden en zouden dienovereenkomstig een nieuwe wereld scheppen. De herschepping van het paradijs was begonnen. Het zou slechts een kwestie van tijd zijn.

Nu na ruim honderd jaar weten we, met de mislukking van het communisme, de industrieel georganiseerde massamoord op joden, zigeuners enz. in de Tweede Wereldoorlog en de komst van de atoombom, wel beter. Er ligt geen betere wereld in het verschiet. Erger nog, al onze goede bedoelingen, keren zich uiteindelijk tegen onszelf. Zelfs onze strijd om leven en tegen de dood brengt niets dan verwarring met zich mee. Kinderen kunnen naar believen kunstmatig verwekt worden, de dood kan kunstmatig worden uitgesteld maar als mensheid of als menselijk individu blijken de keerzijden van dat geluk vaak te leiden tot nog meer pijn en leed. De mensheid zit gevangen in in het onontwarbare web van goed en kwaad.

“Het Zwarte Vierkant” van Malevitsj is dus tegelijk het begin en het einde van de moderne 20^ste eeuwse kunst want wat hij en vele progressieve kunstenaars en intellectuelen met hem verwachtten, de komst van de verlichte mens en mensheid, is niet bewaarheid. Daarmee is de moderne kunst tezamen met de moderne mens de weg kwijt geraakt. Het geloof der voorvaderen hadden zij tezamen met “oude kunsten” afgezworen maar er is geen nieuw geloof voor in de plaats gekomen. De moderniteit als kunst is tezamen met de moderne mens terecht gekomen in een leegte die maar niet opgevuld raakt.

We moeten dus opnieuw beginnen. Vandaar de moord op het zwarte vierkant van Malevitsj. Met die moord halen we de menselijke werkelijkheid weer binnen in onze kunst. Deze keer niet glorieus en triomfantelijk alsof we bezig zijn de overwinning te behalen op dood en leven, op de kosmos, de sterren en planeten. Integendeel, de kunst van de 21^ste eeuw heeft zijn les geleerd en zal bescheiden en nederig zijn, eenvoudig en sober, meelevend en meevoelend. De nieuwe kunst zal niet schreeuwerig zijn of opdringerig, niet shockerend maar dienend en zoekend naar het antwoord op het mysterie van ons bestaan. De nieuwe kunst zal dat mysterie in deemoed aanvaarden. Dat is de nieuwe kunst na de moord op het vierkant van Malevitsj als vertegenwoordiger van de oude 'moderne kunst'.