DEEL 2. RUSSISCH KOLONIALISME, EEN GESPREK

Putin is een conservatieve nationalist die het Russische koloniale imperium kost wat kost wil behouden.

Uithongering in Kazachstan en Oekraïne

De hongersnood van de jaren 30 is waarschijnlijk de belangrijkste historische gebeurtenis die ons (Oekraïne en Kazachstan) verenigde als koloniën van Rusland, samen met de trauma's die daarop volgden. Vervolgens werden begin jaren '90 zowel Oekraïne als Kazachstan door westerse landen onder druk gezet om hun nucleaire arsenalen op te geven.

Een ander aspect is dat bijna het hele Sovjet-nucleaire arsenaal in Kazachstan werd getest. Meer dan 400 kernbommen en raketten werden in Kazachstan tot ontploffing gebracht, wat gelijk staat aan het doorstaan ​​van meerdere nucleaire oorlogen.

Russificatie is een ander cruciaal onderdeel van de koloniale ervaring. In dit opzicht begrijpen wij (Oekraïners en Kazachen) elkaar heel goed. Andere Centraal-Aziatische landen hadden wat meer geluk, omdat zij de russificatie niet zo intens meemaakten als de Kazachen. De eliminatie van onze culturele elites, economische en politieke afhankelijkheid (van Rusland) en de vreugde van (het verkrijgen van) onafhankelijkheid waren erg vergelijkbaar, voor Oekraïne en Kazachstan.

Er zijn echter ook verschillen. Veel Oekraïners werden gedeporteerd naar Kazachstan, maar ze konden nog steeds genieten van een grotere sociale mobiliteit vergeleken met Kazachen, omdat de Sovjet-Unie een extreem racistische plek was. Als je 'meer blank' was, had je meer kansen op sociale mobiliteit.

De Russische wereld

Met de oorlogen in (de Tsjetsjeense Republiek) Itsjkerië promootte Poetin het idee om de 'meester des huizes' te zijn die de orde zou herstellen, net als Stalin. Hij verkocht deze visie aan de Russen door te zeggen: 'Jullie hoeven niets te doen; ik zal voor jullie zorgen. Ik zal de straten veilig maken, welvaart brengen en we zullen de koloniën blijven beroven — hun gas en olie afpakken — en ze zullen geen onafhankelijkheid willen.’

Dankzij Putin kunnen de Russen gewoon van het leven genieten — 'ze hoeven zich niet met politiek bezig te houden; je hoeft alleen maar een goed leven te hebben.' Mensen grepen deze kans, reisden de wereld rond en genoten van hun privileges, voornamelijk natuurlijk mensen uit de metropolen Moskou en Sint-Petersburg. Poetin liet nog ruimte voor kritiek, zodat hij kon zeggen dat Rusland geen totalitair regime was.

We richten ons vaak op de Russische dictatuur en het autoritarisme, maar het koloniale aspect van dit systeem wordt vaak over het hoofd gezien. Het gaat erom dat elke Rus zich superieur voelt aan niet-Russen. Daarom werd Poetin populair. 

De annexatie van de Krim versterkte, omdat het de Russen nog meer bevoorrecht liet voelen, waardoor ze zagen dat ze niet alleen geld en middelen van niet-Russen en andere republieken konden stelen, maar ook daadwerkelijk nieuwe gebieden konden veroveren.

Interview verschenen in The Kyiv Independent, 11 december 2024

 

IS PUTIN EEN RUSSISCHE HITLER?

Net als Hillary Clinton vergeleek de Duitse minister van Financiën Schäuble onlangs de annexatie van het Sudetenland door nazi-Duitsland met dat van de Krim door Rusland. Achteraf was die Duitse annexatie de voorbode van de Tweede Wereldoorlog. “De na de Eerste Wereldoorlog ontstane Eerste Tsjechoslowaakse Republiek had een grote Duitse minderheid van ca. 3 miljoen zogenaamde Sudeten-Duitsers. Het groeiend nationalisme onder de Sudetenduitsers uitte zich in de beweging van Konrad Henlein, die aangemoedigd door Adolf Hitler steeds radicalere eisen van Duits zelfbestuur stelde. Hierdoor gesteund, eiste Hitler in 1938 de annexatie van het Sudetenland.” (Wikipedia, Annexatie) 

Engeland, Frankrijk en Italië stemden in 1939 met deze annexatie in. De Engelse Premier Chamberlain meende zelfs dat met hiermee de vrede in Europa gered was. Het bleek een grove onderschatting te zijn van de uiteindelijke aspiraties van Hitler en de zijnen. De annexatie van het Sudetenland was voor de Nazi's het begin van de verovering van Europa en niet het einde. Chamberlain wordt daarom achteraf beschouwd als een naïeve diplomaat die geen antenne had voor brute machtspolitiek.

Maakt de annexatie van de Krim door Rusland met steun van nationalistische Russen de Russische President Putin inderdaad tot een voorbode van gewapende conflicten in Europa? Dat nog niet maar het is wel een voorbode van veel onzekerheid over de bedoelingen van Putin en dat maakt de Europese landen onzeker, net zo onzeker als in de jaren dertig van de vorige eeuw. Politieke onzekerheid over de bedoelingen van je buurland is nooit goed voor vrede en stabiliteit. Als je bovendien decennia lang bent overheerst door dat buurland zoals de Baltische staten, Polen en andere Midden Europese staten in het Sovjet tijdperk door Rusland, dan wordt de onrust alleen maar groter.

In feite weten de Europese landen nu niet meer waar ze aan toe zijn. Rusland heeft om te beginnen zijn belofte geschonden om de integriteit van de grenzen van Oekraïne te respecteren. Een belofte die ze gedaan heeft samen met de VS  ruil voor het kernwapenvrij houden van Oekraïne. Die ruil is dus onvoordelig gebleken. Kernmachten zullen nu tot de conclusie komen dat politieke beloftes geen enkele garantie bieden, zelfs niet van een supermacht als de VS. Het optreden van Rusland in de Krim zou daarom wel eens een aanmoediging kunnen betekenen voor landen om alsnog kernwapens te ontwikkelen.

Op de tweede plaats heeft annexatie van de Krim duidelijk gemaakt dat Rusland nog altijd denkt in termen van machtspolitiek als het gaat om zijn geopolitieke invloedssferen . Rusland vertrouwt Europa voor geen cent. Dat bleek al een hele tijd uit het beleid van Putin maar de signalen drongen nog niet genoeg door tot Europa en de VS. Men zag wel dat Putin bezig was binnenlands het ouderwetse autoritaire Tsaristisch-Communistische bewind te herstellen maar men dacht dat dit geen gevolgen zou hebben voor zijn buitenland beleid.

Echter het gebrek aan democratische gezindheid bij Putin en zijn makkers maakte dat hij in Wit Rusland de positie van de Wit Russische dictator Loekasjenko decennia onaangetast liet. Loekasjenko past immers in zijn geopolitieke opvatting van de trouwe vazalstaat. De Oekraïne behoort daar volgens Putin ook toe. Door de omstandigheden gedwongen speelde hij in dat land het spel mee totdat alsnog zijn trouwe vazal president Janoekovitsj er aan de macht komt. Toen de democratie van de straat in Kiev Janoekovitsj alsnog uit de macht verdreef en het nieuwe bewind voor Europa koos, was voor Putin de maat vol. Rusland wil op zijn eigen invloedssfeer kunnen vertrouwen. De EU kan hij nooit vertrouwen omdat die op andere politieke waarden is gebaseerd dan die van hem.

Wat verder weg van Europa, in de Russische deelrepubliek Tsjetsjenië mocht Putin van het Westen zijn gang gaan onder het mom van vernietiging van Moslim terroristen. Putin deed geen enkele poging om de oppositie in dat land ook maar enige democratische autonomie te geven wat wellicht geholpen zou hebben om de spanningen bij de moslims weg te nemen. Nu het in zijn kraam te pas komt, eist hij in naam van de Russische minderheden in Oost en Zuid Oost Oekraïne meer autonomie op voor die regionale staten. Het gevaar bestaat dat als Putin daarin zijn zin niet krijgt, hij alsnog zijn toevlucht zal nemen tot terroristische acties waarna hij straks onder het mom van terrorisme bestrijding alsnog militair kan ingrijpen.


Het ziet er dus niet goed uit voor Europa en zonder NAVO zou het er nog slechter uitzien. Alleen dit politiek militaire bondgenootschap onder leiding van de VS kan voor voldoende afschrikking zorgen dat Putin zich niet waagt aan verdere militaire avonturen. Op zijn beurt kan de Europese Unie ervoor zorgen dat Europa economisch stabiel blijft en zijn inwoners een redelijk levenspeil hebben. Dat kan veel geld kosten maar Europese vrede is die prijs waard, zeker als men beseft dat gewapende conflicten nog meer kosten aan mensenlevens én geld. Ondertussen moeten NAVO en EU proberen alsnog Rusland over te halen meer te vertrouwen op de idealen van de democratie de mensenrechten, de eigen economische kracht en internationale handel op basis van gemeenschappelijke akkoorden en uitgangspunten.