HET COMMUNISME VAN SARTRE 3 (de goden van de geschiedenis)

De portretten van Marx en Engels, de grondleggers van het communisme, worden elk jaar opgehangen op het plein van de Revolutie in Havana ter opsiering van de feestelijkheden op 1 mei, de dag van de arbeid. Op de achtergrond de contouren van de beeltenis van Che Guevara, een van de goden van de Cubaanse revolutie en dus van de Geschiedenis.(foto: Petrus, 2008, Havana)

Volgens Lévy (Bernard-Henri Lévy, De eeuw van Sartre, een filosofische zoektocht, Bert Bakker 2004) werd Sartre tot het communisme bekeerd vanwege zijn anti-Amerikanisme als gevolg van de Korea oorlog, zijn anti-kolonialisme vanwege de Algerijnse oorlog, zijn teleurstelling in het na-oorlogse Frankrijk en tenslotte 'het Revolutionaire Idee'. (zie 'Het communisme van Sartre 2) Drie van de vier hier genoemde drijfveren speelden ook een rol bij de bekering van veel van mijn generatiegenoten tot het communisme met bijbehorend lidmaatschap van de CPN, de Communistische Partij Nederland (uiteindelijk opgegaan in Groen Links). Overigens is Sartre nooit lid geweest van een de Franse Communistische Partij. Hoe streng hij ook in de leer was, hij wilde niet aan een partij gebonden zijn. Misschien ook een marketing strategie van hem? Als lid van de partij was zijn status van vooraanstaande intellectueel hoogst waarschijnlijk flink gedaald.

In plaats van de Korea oorlog was het in mijn tijd (jaren 60 vorige eeuw) de Vietnam oorlog, een nationaal-communistische bevrijdingsoorlog gesteund door de communistische Sovjet Unie en communistisch China, die veel jongeren tot anti-Amerikanen maakte. In hun gevecht tegen de communisten van Noord Vietnam steunden de VS met veel militair geweld een democratische burgerlijke regering in Saigon, de hoofdstad van het voormalige Zuid Vietnam. In communistische termen heette die regering 'een marionetten regering van de VS' te zijn. Het was inderdaad een zwakke regering. Wat we niet beseften toen was dat democratie in pas onafhankelijke landen een heel lange adem nodig hebben, een adem die ze als gevolg van de oorlog niet hadden. In Hanoi, de hoofdstad van het toenmalige Noord Vietnam, was de communistische partij aan de macht met Ho Tsji Minh als charismatisch leider. Daar waren dus geen tijdrovende democratische processen nodig om tot beslissingen te komen. Voor de protesterende studenten werd Ho een Derde wereld variant van andere voormalige linkse helden als Mao Tse-toeng en Lenin.

Een aan de nieuwe tijd digitaal aangepast portret van de Chinese communistische leider Mao Tse-toeng (tegenwoordig Mao Zedong), de grondlegger van modern China en een van de heldengoden van de Geschiedenis volgens het communisme. 

Het was een wrede oorlog zoals alle burgeroorlogen, met aan de ene kant dus de burgerregering van Zuid Vietnam en de VS als beslissende macht en aan de ander kant het communistische Noord Vietnam, gesteund door de Sovjet Unie en China. Wij, na-oorlogse babyboomers gewend aan vrijheid en toenemende welvaart, zagen geschokt hoe de VS met veel, heel veel geweld zoals massabombardementen en chemische wapens als het beruchte napalm, probeerden een – volgens ons - gerechtvaardigde bevrijdingsstrijd, te vernietigen.

Wij studenten vonden ook dat in ons eigen land, net als vlak na de Tweede Wereldoorlog met de politionele acties in Indonesië, de linkse PvdA weer aan de verkeerde kant stond. De intussen sterk uitgebreide studentenbevolking, dank zij nieuwe voorzieningen van staatswege als renteloze voorschotten en dubbele kinderbijslag, werd steeds kritischer d.w.z. anti-PvdA en anti-Amerikaans. We riepen op straat dat de Noord Amerikaanse president Johnson een moordenaar was.Toen dat niet langer mocht omdat Johnson een bevriend staatshoofd was, riepen we Johnson molenaar. De democratisering van de universiteit kwam door dit alles in steeds radicaler vaarwater, waar niet alleen de CPN van profiteerde maar ook splintergroepen als de Marxistische Leninistische Studentenbond (MLS), de Kommunistische Eenheidsbeweging Nederland (KEN) en de tegenwoordige Socialistische Partij SP.

De wortels van de SP gaan terug tot o.a. het Maoïsme vandaar dit digitaal bewerkte portret van SP leider Emile Roemer in Mao pak met in zijn hand de onafscheidelijk sigaret van Mao.

Ongeveer tegelijkertijd werden Fidel Castro en vooral ook zijn commandant Che Guevara dankzij de overwinning van de Cubaanse revolutie (1959), de nieuwe Lenin of Mao Tse Toeng van Latijns Amerika. Een status die versterkt werd toen onder hun leiding het Cubaanse revolutionaire leger de Varkensbaai invasie van Cubaanse rechts vluchtelingen gesteund door de Noord Amerikaanse CIA (1961), ongedaan wisten te maken. Het door het Westen al dan niet heimelijk gesteunde Zuid Afrikaanse apartheidsregiem was ons een al even grote doorn in het oog. Vandaar dat vele van onze generatie als het ware vanzelf terecht kwamen bij de Anti Apartheidsbeweging en de Zuid Afrikaanse bevrijdingsbeweging ANC.

Voor velen was duidelijk dat de communisten de toekomst zouden hebben. Zij voerden immers de gerechtvaardigde strijd voor de bevrijding van hun volk (een romantisch begrip in de Derde Wereld en een taboe in het Westen als gevolg van de Tweede Wereldoorlog) en tegen kapitalisme en imperialisme. Dank zij de vele Vietnams in de Derde Wereld (bijvoorbeeld ook de bevrijdingsstrijd in Angola en Mozambique) zou het kapitalisme en imperialisme van de VS en zijn Westerse bondgenoten uiteindelijk verslagen worden. De Geschiedenis met een hoofdletter zou voortaan geschreven worden door de communisten. Het communisme had de Toekomst van de mensheid in handen.

Een digitale spotprent van de Cubaans-Argentijnse revolutionair Che Guevara. Een van de heel grote heldengoden van de Geschiedenis volgens het communisme.

Net als bij Sartre was in het alles verblindende licht van de Geschiedenis met een hoofdletter, de politieke democratie voortaan bijzaak. Rebelse studenten die regenten binnen en buiten de universiteiten aanvielen vanwege hun autoritaire bestuursstijl, die structuren als ondemocratisch en autoritair met bezettingen ontmaskerden, die hun kinderen anti-autoritair wilden

opvoeden, kozen vanwege hun anti-kolonialisme, anti-imperialisme en anti-kapitalisme voor het ondemocratische communisme.

De aantrekkingskracht van de Geschiedenis met de Revolutionaire Idee als motor was veel groter dan de politieke democratie met zijn vooroorlogse (en dus verouderde) politieke partijen, zijn onduidelijke, halfslachtige compromissen, zijn soms verwarrende openbare debatten, tegengestelde belangengroepen en onderlinge wedijver. De democratie bracht geen grootse visie op de toekomst, het communisme daarentegen wel. De ideële rechtvaardiging voor hun keuze voor autoritaire communisme werd gevonden bij de grondleggers van het communisme Marx en Engels, bij hun politieke volgelingen Lenin, Ho Tsji Minh, Mao Tse Toeng, Fidel Castro en Che Guevara en uiteraard vele Westerse linkse intellectuelen en partijgangers die hun ideeën vernieuwden, aanvulden en aanpasten.

Maar waar komt de idee van de Geschiedenis met een hoofdletter vandaan? Ook daar speurt Lévy naar in het leven van Sartre, de man die met zijn filosofie vertrok vanuit het individu, het Cartesiaanse 'Ik denk dus ik ben”. Volgens Lévy is de bron van alle kwaad de Duitse filosoof Hegel. Hij is de man die in zijn geschriften over de dialectiek van de geschiedenis de onwereldse Goden van onze voorvaderen heeft vervangen door de even ongrijpbare maar toch wereldse God van de Geschiedenis, Geschiedenis met een hoofdletter. Geschiedenis gemaakt door mensen, al dan niet bewust, even ongrijpbaar als de Oude Goden maar wel zo fascinerend om er in te geloven.