JAN PRONK

Jan Pronk blijft de strenge radicaal die hij altijd al geweest is. (digitale fotobewerking door Petrus)

Ik heb de afscheidsbrief van Jan Pronk aan de PvdA gelezen. Een lange brief, eigenlijk een essay en dan wel helemaal in de traditie van Pronk. Hij heeft altijd veel te vertellen gehad, als minister, als kamerlid en waarschijnlijk ook in zijn internationale functies. In feite draait zijn opzegging om 2 punten: vreemdelingenbeleid en ontwikkelingssamenwerking.

Pronk vindt dat de partij met zijn steun aan het huidige kabinetsbeleid de beginselen van de sociaal democratie verraadt.Hij verwoordt het als volgt in de brief:“De basiswaarden van de sociaaldemocratie in het geding zijn. De kern daarvan wordt gevormd door het beginsel van solidariteit. Dat beginsel is terzijde geschoven”. Een hard oordeel maar niet zo verwonderlijk als je weet dat Pronk altijd een radicale man is geweest. Met deze brief blijft hij trouw aan zijn radicalisme maar veronachtzaamt de nieuwe tijd.

De vraag is echter waarom Pronk geen oog heeft voor verzachtende omstandigheden waardoor hij zijn oordeel wat meer zou kunnen aanpassen aan de eisen van de tijd. Pronk is een kind van de almaar groeiende welvaart. De bomen groeiende de hemel in, de koek werd alsmaar groter. Hij is ook een kind van het post kolonialisme, de tijd dat de Europese mogendheden met Nederland voorop door de internationale ontwikkelingen gedwongen werden zich terug te trekken uit hun voormalige kolonies. De nieuwe staten bleven nooddruftig achter. Een economie gebouwd op de noden van het moederland, een laag opgeleide bevolking, een kleine bovenlaag opgeleid in het koloniale moederland, geen stabiele middenklasse, geen ervaring met democratie enz.

We zijn nu 50 jaar verder en de wereld is veranderd dank zij o.a. de inspanningen van Pronk zelf. Zijn niet aflatende inzet voor een betere verdeling van de welvaart op wereldschaal, voor internationale sociale rechtvaardigheid, voor vrede en veiligheid verdient respect en bewondering. In voormalige armoede landen als India, Brazilië en China is als gevolg van interne ontwikkelingen het besef doorgedrongen dat men zelf verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van zijn land.

De ontwikkeling van die landen mag zich dan wel niet langs de weg van het socialisme voltrekken, zoals Pronk en velen met hem gedacht en gehoopt hadden, maar er wordt wel aan armoede bestrijding gedaan, verhoging en verdeling van de groeiende welvaart. Dat lijkt me een groot winstpunt, waar we halverwege de jaren zeventig nog niet eens van konden dromen. Meer nog, de genoemde landen zijn niet langer slachtoffer van nationale en internationale omstandigheden maar nemen hun lot zelf in handen en spelen nu zelfs een rol op het wereldtoneel, weliswaar nog bescheiden maar toch.

Dit en nog vele andere ontwikkelingen maken dat ontwikkelingssamenwerking als speerpunt voor herverdeling van de welvaart op wereldschaal zijn langste tijd gehad heeft. Er zijn nu andere speerpunten die wel zo belangrijk zijn. Ik denk dan aan steun aan internationale instellingen voor wereldhandel, de Wereldbank, regionale banken, het IMF, de internationale arbeidsorganisaties, het internationaal strafhof, de Europese Unie en niet te vergeten het internationale privé kapitaal dat zorgt voor vele malen grotere investeringen in Derde wereld landen dan wat ooit ontwikkelingssamenwerking heeft kunnen doen. Pronk zou daar blij mee moeten zijn in plaats van het vingertje te heffen naar zijn partij.

Kom ik op de kwestie van het vreemdelingenbeleid. Pronk schrijft daarover in zijn brief het volgende: “Een dergelijk afscheid van sociaaldemocratische beginselen doet zich ook voor in het vreemdelingenbeleid. Dat is in ons land gedurende de laatste tien jaar steeds harder en inhumaner geworden. Het recente regeerakkoord zet die lijn voort. Het desbetreffende hoofdstuk rept niet over solidariteit met mensen die vluchten voor onderdrukking, discriminatie, geweld en een onleefbare situatie in hun thuisland. Het gaat vooral over eisen stellen, doorwerking van eenmaal opgelegde inreisverboden, ontzegging van verblijfsvergunning, bemoeilijking van rechtsgang, uitsluiting en uitzetting van vreemdelingen.”

Pronk blijkt ook op dit punt een blinde vlek te hebben voor de ontwikkelingen in de laatste 50 jaar. Me dunkt dat het Nederlands beleid ondanks dat de touwtjes worden aangehaald nog steeds een van de meest humane is in de wereld. Maar het is ondertussen wel harder geworden of moet ik zeggen minder genereus? Dat komt omdat de asielzoeker niet alleen meer de man of vrouw is op de vlucht voor onrecht en onderdrukking zoals Pronk het idealistisch beschrijft, maar onder hen ook economische vluchtelingen zitten. Moet Nederland ondanks deze ontwikkeling zijn deuren wijd openhouden zodat Nederland straks welf gene welvarend land meer is? Kun je dat als politieke partij maken?

De huidige PvdA is binnen zijn humane traditie op zoek naar een balans tussen het een en ander. Dat lijkt me normaal. De beginselen van de sociaal democratie moeten aangepast worden aan de nieuwe tijd. Pronk zou daar meer begrip voor moeten hebben in plaats van de kansel opnieuw de beginselen te prediken zonder oog te hebben voor wat er in zijn gemeente afspeelt. Ondertussen heeft Pronk wel bereikt dat ik een lans breek voor de PvdA, terwijl ik al vele jaren geen lid meer ben van die partij en er ook niet op stem. Het kan verkeren.