34. HOE ZIT DAT IN OSS? ORGANON.

 

Bezoek van HM Koningin Juliana aan de onderzoeksafdeling van Organon in Oss in 1961. Naast haar loopt Dr. Saal van Zwanenberg. 

Salomon van Zwanenberg werd in 1889 in Oss geboren als de oudste zoon (en tweede van elf kinderen) in het gezin van Arnold van Zwanenberg, een Joodse veehandelaar van de derde generatie, die kort daarvoor ook een exportslachterij voor de Engelse markt (vooral voor bacon) was begonnen. Diens grootvader Abraham Nathanzoon, afkomstig uit het dorp Schwanenberg bij Erkelenz (Duitsland), had in

1811 (onder het Franse bestuur) voor hemzelf en zijn gezin de familienaam “Van Zwanenberg” aangenomen. In de jaren 1890-1910 groeide het exportbedrijf sterk, mede door de oprichting van diverse nevenbedrijfjes zoals een darm-zouterij, een vetsmelterij, een borstelfabriek en later een ijsfabriek. In 1910 werd de firma “Zwanenberg” opgericht, een naamloze vennootschap met uitsluitend familieleden als aandeelhouders.

Inmiddels was Salomon (verder altijd Saal genoemd), die, na het doorlopen van de 3-jarige HBS in Den Bosch, op last van zijn vader onderop in het bedrijf was begonnen, opgeklommen tot procuratiehouder. Hij trouwde in 1912 met Netty van Gelder, dochter van een Joodse juwelier uit Den Haag; uit dit huwelijk werden twee dochters geboren: Kittie in 1913 en Irene in 1915. Saal was een harde en gedisciplineerde werker, met een scherp verstand, een fabelachtig geheugen en een groot inzicht in cijfers. Zijn hang naar kennis was even groot als zijn respect voor de wetenschap en haar beoefenaren. Deze instelling en zijn overtuiging dat de vele dierlijke organen, die steeds bij het slachtafval terecht kwamen wellicht beter benut konden worden, brachten hem er al in 1922 (een jaar nadat hij de leiding van het bedrijf had overgenomen) toe om samen met een bevriend adviseur Dr. Jacques van Oss en de kort tevoren in Amsterdam benoemde hoogleraar farmacologie Prof. Ernst Laqueur een nieuwe onderneming voor te bereiden. Zo ontstond in 1923 Organon, “een (naamloze) vennootschap ter bereiding van orgaanpreparaten op wetenschappelijke grondslag”. Met Van Zwanenberg, Van Oss en Laqueur als aandeelhouders werd begonnen in een klein laboratorium boven de slachterij. (Dr. Saal van Zwanenberg Stichting)

Het Amerikaanse MSD heeft het voornemen om Organon te reorganiseren vermoedelijk ten kost van honderden of wie weet duizenden arbeidsplaatsen. Hoe is Organon in handen gekomen van dit Amerikaanse bedrijf? 

Organon begon omstreeks de jaren twintig van de vorige eeuw als afgeleide bedrijvigheid ofwel een spin-off van het export slachtbedrijf Zwanenberg (zie hierboven). Eigenaar Saal Zwanenberg zag mogelijkheden in het gebruik van organen afkomstig van de geslachte varkens. 

“Bij Zwanenberg bestond de wens om het slachtafval uit de Zwanenberg-fabrieken nuttig te gebruiken. Er bestond reeds een vermoeden dat zich in dierlijke organen een aantal medisch nuttige stoffen zouden bevinden. Het was echter niet bekend hoe deze stoffen konden worden geïsoleerd. 

In 1921 werd in Canada door de onderzoekers Banting en Best ontdekt hoe men uit de alvleesklier van dieren insuline kon winnen. Hierop richtte Saal van Zwanenberg in 1923 Organon op als dochtermaatschappij van Zwanenberg. In samenwerking met de chemici Ernst Laqueur en Jacques van Oss werd een manier gevonden om uit de alvleesklier van geslachte varkens het middel insuline te extraheren op industriële schaal. Dit eerste product van Organon was een unicum in de wereld. 

Aanvankelijk gebruikte men alvleesklieren van varkens maar dit leverde weinig insuline op. Toen echter ontdekt werd dat de alvleesklier van nuchtere kalveren veel meer insuline bevat, werd overgegaan op bevroren alvleesklieren van runderen uit Argentinië. 

In 1924 kwam ook het product 'Ovarnon' op de markt, dat gewonnen werd uit eierstokken van paarden. Deze bevatten het hormoon oestrogeen dat gebruikt werd voor vruchtbaarheidsverhogende middelen en tegen overgangsklachten. Later gebruikte men ook urine van zwangere vrouwen, waaruit de actie 'Moeders voor Moeders' is voortgekomen. Ook werd urine van drachtige paarden als grondstof gebruikt. 

Een reeks producten werd ontwikkeld, waaronder grondstoffen voor de procesindustrie, voor huishoudelijke toepassingen, cosmetica en farmacie. Een van de farmaceutische producten was 'Pernaemon' tegen bloedarmoede.” (Wikipedia, Organon)

Zwanenberg-Organon was een hypermoderne bedrijf, zijn tijd ver vooruit, ook internationaal. Amper tien jaar na de oprichting was het bedrijf in 40 landen vertegenwoordigd. In de Tweede Wereldoorlog werd het bedrijf slachtoffer van de nazi’s. De merendeel Joodse directieleden werden vervolgd door de nazi’s.

“Een aantal leden van de familie Zwanenberg kwam om in vernietigingskampen, anderen konden naar Engeland vluchten. Het bedrijf werd door de nazi’s overgenomen en moest voor de bezetter produceren. Een aantal Joods medewerkers werd door de nazi’s weggevoerd en vermoord.” (Wikipedia, Organon)

Na de Tweede Wereldoorlog kwam het bedrijf in een mallemolen terecht van overnames om zich als zelfstandig bedrijf te kunnen handhaven. In 1967 fuseerde het bedrijf met Koninklijke Zout Ketjen tot Koninklijke Zout Organon. In 1969 ging Koninklijke Zout Organon op in het AKZO concern, het latere AkzoNobel. Dat verkocht een jaar later de vleesactiviteiten aan Unilever, een bedrijf dat een ontstaansgeschiedenis heeft in Oss met de voormalige kunstboterfabrieken van den Bergh en Jurgens. Tijdens deze AkzoNobel periode groeit het bedrijf uit door verdere overnames. 

“Organon ontwikkelde zich tot een zeer groot bedrijf met researchfaciliteiten in 5 landen, productiefaciliteiten in 15 landen en verkoopkantoren in 50 landen. Met een afzetmarkt van meer dan 100 landen was Organon het grootste farmaceutische bedrijf dat in Nederland gevestigd was. Vestigingen zijn er in Oss, Schaijk, Apeldoorn en Boxtel, met in totaal 5000 medewerkers, van wie 4500 in Oss. Wereldwijd telde het bedrijf 14.000 medewerkers in 2007.” (Wikipedia, Organon)

In 2007 verkocht AkzoNobel het bedrijf aan het Amerikaanse bedrijf Schering-Plough voor een bedrag van 11 miljard dollar. Dat bedrijf fuseerde twee jaar later met MSD en dat is waardoor Organon een Amerikaans bedrijf was geworden met een Amerikaanse bedrijfsvoering.