39. AMERICA LATINA. HONDERD JAAR EENZAAMHEID

De Colombiaanse schrijver Gabriel Garcia Márquez (rechts) is zijn leven lang bevriend gebleven met de Cubaanse dictator Fidel Castro. Een merkwaardige en absurde vriendschap als je beseft dat Castro er niet tegenop zag dichters en schrijven die kritisch over hem schreven gevangen te zetten of te verbannen. Een absurde vriendschap die verwant is aan de absurditeit van de geschiedenis van Colombia die Marquez zo virtuoos beschrijft in zijn boek 'Honderd Jaar Eenzaamheid'. Merkwaardig is dan weer dat hij zijn invloed op Castro uitoefende om politieke gevangenen vrij te krijgen. Zo kwam bijvoorbeeld de vakbondsman Reinol Gonzalez, een vroegere medestander van Castro die zich later verzette tegen zijn dictatuur, dankzij Marquez vrij.

Het weerzien met Alvaro en Martha is alsof we nooit weg geweest zijn. Na ons vertrek uit Colombia zijn beiden naar New York vertrokken alwaar Alvaro sociale psychologie heeft gestudeerd. Na de afsluiting van zijn studie had hij nog geld van de beurs over. Die mocht hij in Madrid besteden. 

Ze hebben sinds ruim een jaar een dochter. Martha is speciaal voor de bevalling teruggegaan naar Colombia. Een bevalling in een ziekenhuis in New York, zonder haar vertrouwde omgeving zag ze niet zitten. Nu is ze samen met Lorena meegekomen naar Madrid. 

In Madrid volgt Alvaro colleges Spaanstalige litteratuur. Ze bespreken er onder andere het pas verschenen boek 'Honderd Jaar Eenzaamheid'  van de Colombiaanse schrijver Gabriel Garcia Marquez. Aangezien ik het boek net gelezen heb, hebben we een aanknopingspunt voor uitgebreide gesprekken over Colombia. 

Ik deel het enthousiasme van Alvaro. Zelden heb ik een boek gelezen waar fantasie en werkelijkheid zo boeiend en gemakkelijk in elkaar overgaan. Generaties van de familie Buendia in het afgelegen stadje Macondo beleven de meest werkelijke en onwerkelijke avonturen, echte avonturen van liefde en dood maar ook vreemde zaken als de ontdekking van de natuurwetten. De stamvader van de familie Buendia ontdekt bijvoorbeeld dat de wereld rond is en van wie weet nog groter belang voor de toekomst van het stadje, hoe je ijs kunt maken. 

Marquez beschrijft het lot van Colombia, verloren in de tijd tussen vele culturen, eenzaam en alleen achtergebleven nadat de Spaanse heersers verdreven waren door de grote bevrijder Simon Bolivar. Wat achterbleef was een land met oude pre-Colombiaanse culturen waaronder ook nog in het woud levende indianenstammen, een dominante blanke cultuur van Spaanse afstammelingen met aan de kusten nakomelingen van de zwarte slaven uit Afrika. Maak daar maar eens een land van. 

Dan was de geboorte van de Republiek der Nederlanden een stuk eenvoudiger. Nadat de Spanjaarden verdreven waren, bleef een land achter met dominante protestanten en onderworpen katholieken maar hoe dan ook, ze spraken dezelfde taal en deelden dezelfde geschiedenis.

Colombia daarentegen heeft meer weg van de vreemde wereld van Alice in Wonderland, een wereld afgezonderd van de echte wereld. Het staat met een been in de moderne wereld en met het andere been in een oude wereld met verschillende bijgeloven en geschiedenissen. 

Geen wonder dat in het land een zekere chaos en verwarring heerst. De tegenstellingen tussen de nieuwe steden en het oude uitgestrekte platteland, tussen de verschillende culturen en rassen, de elite en het volk enz. maakt dat je een gevoel van vervreemding en absurditeit krijgt, alsof Colombia ergens in de ruimte op een eigen planeet bestaat, afgezonderd van de rest van de wereld en toch ook weer niet. Dat geeft een permanent gevoel van eenzaamheid, verlaten te zijn van god en alleman.

De Mexicaanse schrijver, dichter en essayist Octavio Paz schreef niet ook toevallig nog voor 'Honderd Jaar Eenzaamheid'  het boek ‘Het Labyrint van de Eenzaamheid’. Ook Mexico is ontstaan uit een mengelmoes van oude Indiaanse culturen waaronder sommigen die behoorlijk ontwikkeld waren als die van de Azteken en van de Maya’s. Daarover heen legden de Spaanse veroveraars net als in Colombia bijna letterlijk hun cultuur. Ze vernietigden piramides van Azteken om met de stenen kathedralen te bouwen.  

Net als Marquez stelt Paz zich de vraag wie de Mexicanen nu eigenlijk zijn? Ze zijn afstammelingen van culturen uit de oude pre-Colombiaanse wereld, de wereld van voor Columbus maar ook van de blanke Spanjaarden die het Christendom hebben verspreid als de enig geldende waarheid. 

Is het een wonder dat er aan het begin van de twintigste eeuw net als in Colombia het tot een burgeroorlog komt tussen de nog in hun eeuwenlange traditie levende kleine indiaanse boeren op het platteland en de blanke plantage eigenaren, tussen wat heet de conservatieven en de liberalen, tussen democraten en aristocraten? 

Blijkbaar kan het niet anders dan dat de geboorte van een nieuw land gepaard gaat met heftige tegenstellingen en onderlinge oorlogen. We vragen ons af of en wanneer dat ooit afgelopen zal zijn.