DALI 3. DE CHRISTUS VAN SINT JAN VAN HET KRUIS

 

Salvador Dali, "De Christus van de Heilige Johannes van het Kruis", olieverf op canvas 1951 (205x116 cm ), Glasgow, Kelvingrove Art Gallery and Museum

Het kan goed zijn dat Dali de uitspraak van Descartes heeft gevonden in het eerder genoemde boek van de in zijn tijd bekende katholieke schrijver Jacques Maritain. Dali was meer dan bekend met het katholicisme zo blijkt uit het schilderij “De Christus van de Heilige Johannes van het Kruis”. Het schilderij is naar Dali zelf zegt, geïnspireerd op een eenvoudige tekening van de Spaanse mystieke dichter, de Karmeliet Johannes van het Kruis.

Aan de onderzijde van een van zijn studies van genoemd schilderij schrijft Dali:

“Ten eerste had ik in 1950 een “kosmische droom”, waarin ik dit beeld in kleur zag, de “kern van het atoom” voorstellend. Deze kern kreeg later een metafysische betekenis, ik beschouw het als de volkomen eenheid van het universum, "De Christus" in. Ten tweede zag ik, dankzij de aanwijzingen van de karmeliet pater Bruno, de door Sint-Johannes van het Kruis getekende Christus, ik construeerde geometrisch een driehoek en een cirkel, de “esthetische” samenvatting van al mijn vroegere experimenten, en plaatste mijn Christus in deze driehoek.” ( Wikipedia: De Christus van de Heilige Johannes van het Kruis)

Dali heeft er geen moeite mee om zijn kosmische droom van de kern van het atoom, wat volgens de toenmalige stand van zaken in de natuurkunde als de kleinste bouwsteen van het universum werd beschouwd, schilderkunstig te verbinden met een tekening van een mysticus die in zijn beroemde Hooglied zijn Liefde tot God verklaart. Dat Hooglied is een hoogtepunt in de Spaanse poëzie net zoals Don Quichote de la Mancha is voor de Spaanse litteratuur. Dali moet bekend geweest zijn met beide.

De tekening van Sint Jan van het Kruis werd mede de basis voor de compositie van het schilderij.

“De compositie van de gekruisigde Christus is geïnspireerd op een tekening die omstreeks 1575 werd gemaakt door de 16e-eeuwse Spaanse monnik Johannes van het Kruis tijdens een visioen in extase, waarbij hij de kruisiging van bovenaf aanschouwde. De tekening wordt nog steeds bewaard in het klooster van Ávila. De figuren naast de boot zijn gebaseerd op een tekening van Le Nain en een tekening van Diego Velázquez, ‘De overgave van Breda’. De compositie heeft strenge mathematische verhoudingen die zijn terug te voeren op een cirkel en een driehoek. De driehoek wordt gevormd door de armen en de cirkel door het hoofd van Christus. De driehoek symboliseert de drie-eenheid en de cirkel kan een zinspeling zijn op de platonistische gedachte.” (Wikipedia: De Christus van de Heilige Johannes van het Kruis)

Daarmee slaat Dali met zijn schilderij een brug tussen zijn mystieke ervaring van de kosmos en de wetenschap. In de methode van Descartes komt de mystieke ervaring niet voor. Descartes laat zich leiden door de logica van de geest.

Vanwaar dan toch dat motto van Descartes aan het begin van zijn boek?  Dat is de vraag voor de volgende aflevering