MIES BOUWMAN EN DE ZAAK 'ZOISHETTOEVALLIGOOKNOG'SEENKEER'

Mies Bouwman (1929-2018) zit helemaal links naast de VN journalist Rinus Fernandusse (1931).
Helemaal rechts VN journalist Joop van Tijn (1938-1997). 

Mies Bouwman is veel geloofd en geprezen bij haar overlijden. Ook ik bewaar goede herinneringen aan haar TV optredens zoals bij Open Het Dorp, mijn eerste TV marathon zitting, en diverse andere TV optredens. Voor mijn moeder was zij de mooiste en liefste vrouw van Nederland, misschien nog wel meer dan koningin Juliana die zij ook heel hoog had. 

Wat wel voor het voetlicht kwam tijdens de herdenkingen van Mies Bouwman maar minder besproken, was haar deelname aan het VARA programma “Zoishettoevalligooknog’seenkeer”.  Ik denk dat men deze periode te beschamend vindt voor Nederland en men de herdenking van Mies er niet mee wil bezoedelen. 

Zij trad in dat programma op met bekende Nederlanders als de grote schrijver Gerard Reve en VN journalist Rinus Fernandusse en Joop van Tijn. Voor menige brave of stijle gelovige huisvader en moeder was het een schokkend programma. Niet helemaal onverwacht want het TV publiek was ondanks grote cabaretiers als Toon, Kan en Zonneveld toen nog zo goed als onbekend met bijtende satire.

De voordracht over “beeldreligie” met een nep Onze Vader werd  door veel kijkers, politici én wonderlijk genoeg ook (rechtse) journalisten als grievend, beledigend en te grof ervaren. In de voordracht werd de draak gestoken met de toen opkomende TV verslaving. Symbool van de nieuwe 'beeldreligie' was de TV antenne die toen nog op bijna alle daken in Nederland stonden.

“Komt allen tot het beeld, die belast en beladen zijt, want het beeld zal u rust geven. En om dat aardse paradijs te verwerven volgen de gelovigen trouw de geboden die het beeld gegeven heeft. Gij zult geen ander tijdverdrijf kennen dan het kijkbedrijf, gij zult u geen afgodsbeelden maken dan de beelden van het beeld, gij zult niet naar uwen naasten kijken gelijk uw naaste kijkt naar u, maar bovenal: gij zult de knop geenszins omdraaien, want dit is het beeld een gruwel. En zo won dit geloof elke dag nieuwe discipelen, die gelijk met hun broeders en zusters neerknielen voor het beeld , en bidden: Geef ons heden ons dagelijks programma. Wees met ons, o Beeld, want we weten niet wat we zonder u zouden moeten doen.”

Toen ik als katholieke jongen van 18 jaar dit zag en hoorde was ook ik verrast maar dan aangenaam. Ik ervoer de tekst en eigenlijk het hele programma als bevrijdend van geest. Het opende nieuwe horizonnen om naar de sociale en politieke werkelijkheid te kijken. Mijn katholieke geloof, waar ik druk doende mee was, stond een dergelijke satire geenszins in de weg. Daar was ik te gemoedelijk voor opgevoed en ik dacht niet dat zulke aardse woorden God persoonlijk beledigen. Integendeel, ook in de hemel wordt gelachen, vond ik.

De tekening van Opland op de achterkant van de brochure die naar aanleiding van de TV rel over "Zo is het..." is gemaakt, laat aan duidelijkheid niets te wensen over.

Maar helaas was de werkelijkheid anders en hoe! Veel mensen voelden zich tot op het bot bedreigd door deze, wat ik voor het gemak maar noem vrijdenkerij. Ze kwamen massaal in het geweer. Sommigen op een min of meer fatsoenlijke manier in ingezonden brieven, kranten en tijdschriftartikelen en uiteraard kamervragen van de fractievoorzitters van de diverse Christelijke partijen maar ook de VVD.

Maar velen overschreden de grenzen van elk fatsoen. Zij verwarden vrij denken met vrij schelden, beledigen en vulgariteiten spuien. Een enkeling stuurde zelfs een doodsbedreiging, ook toen al. Uiteraard deed ook de pers met de Telegraaf voorop, volop mee.

Mies Bouwman werd in brieven van al dan niet anonieme lezers uitgemaakt voor een “del van een mensch die beter op de walletjes kan lopen”, voor “vuile jodin… Ja, de Duitsers hebben er indertijd toch nog een paar vergeten blijkbaar”, ze wordt beschuldigd “met een troep homofielen mee te doen”, en krijgt het verwijt van “Vuile jodin en verdere troep van de VARA. Gezien het TV programma van zaterdagavond is bewezen dat je indertijd tijdens de hele dorp aktie alle fantastische en lieve mensen voor de gek hebt gehouden en er van alle kanten tranen tevoorschijn kwamen geen cent gemeend was.”

Een deel van Nederland liet zich van zijn allerlaagste en domste kant in deze brieven zien. Verbijsterend is dat het scheldwoord jodin telkens terugkeert alsof er geen Jodenvervolging is geweest en geen Holocaust. Wat is het toch dat zulke mensen bezield? Wegens bedreigingen (toen al!) stopte Mies Bouwman haar medewerking aan het programma. Net als met de "Open het Dorp" uitzending heeft Mies Bouwman ook met deze affaire TV geschiedenis geschreven, ook al willen sommige mensen daar liever niet aan herinnerd worden. Mies was een vrouw met diepgang en daar ben ik haar dankbaar voor.

De cursief afgedrukte citaten zijn na te lezen in de brochure “Zoishettoevaliigooknog’seenkeer, Pays Bah”, KwadraatPamflet 19, uitgegeven door de Bezige Bij, Amsterdam 1964.