JOOST MAG WETEN WAT KUNST MAG HETEN ( I )

De titel van dit kunstwerk dat ik op de Brussels kunstbeurs (Brussels Art) in 2009 heb gefotografeerd heb, weet ik niet. Maar het zal duidelijk zijn dat we hier te maken hebben met kunst die wil shockeren, de burger wil wakker schudden of iets dergelijks. Kwajongens kunst zou ik het willen noemen.

Het is een klemmende vraag in onze tijd. Joost mag weten wat kunst mag heten en wat niet? Veel mensen worstelen met die vraag. Het lijkt er op dat alles beeldende kunst is. Je verzint maar iets met pakweg theezakjes, bruin gebakken drollen of doodgewoon afval, je neemt dat vervolgens mee naar een liefst gerenommeerd museum dat je ervan weet te overtuigen dat je theezakje, drol of afval van een vernieuwd inzicht in kunst en maatschappij getuigt en daar heb je je tentoonstelling. Als je dat nog een paar jaar weet vol te houden dan heb je rond je dertigste een prestigieuze overzichtstentoonstelling. Daarna kun je voor de rest van je leven genieten van je status van grote kunstenaar die zijn tijdgeest prima heeft begrepen. Een druk bezochte begrafenis zal je kunstenaarsleven vervolgens waardig afsluiten. Je erfgenamen leefden daarna nog lang en gelukkig.

Het is duidelijk dat musea de eerste viool spelen als het gaat om kunst. Wat in een museum hangt, is erkende kunst. Op de tweede plaats komen de kunstgaleries. Als je eenmaal in een galerie hangt, dan ben je op zijn minst op weg een erkende kunstenaar te worden. Of je een groot erkend kunstenaar bent, hangt dan weer van het soort museum of galerie af en natuurlijk de prijs die betaald wordt voor je werk. Zo speelt de markt ook zijn rol. Tussen de kunstgalerie en de markt zit dan nog de kunstverzamelaar. De kunstenaar wiens werk verzameld wordt, is op zijn minst op weg naar erkenning. 

Dit kunstwerk heb ik eveneens gefotografeerd op Brussels Art 2009. Kunst als een manier om het alledaagse -een dart bord - ongewoon te maken om ons onwetenden aan het denken te zetten of een oeh en aah reactie uit te lokken. Deze kunstvorm is afgeleid van het omgekeerde urinoir (R.Mutt, 1917) die Marcel Duchamp uit baldadigheid als zijn bijdrage aan een tentoonstelling instuurde. Readymades worden dergelijke kunstwerken genoemd. Duchamp bedoelde zijn inzending als een protest tegen de kunstpausen. Ik zou het daarom baldadige kunst willen noemen.

Zo hebben we al vier factoren die bepalen wat kunst is: musea, kunstgaleries en verzamelaars met als belangrijke scheidsrechter de kunstmarkt. Op die markt wordt aan de hand van de betaalde prijs vastgesteld hoe 'groot' kunstenaar en zijn kunst zijn. Elk van die vier factoren kan onderverdeeld worden in categorieën. Je hebt op de eerste plaats de musea, galeries en verzamelaars die wereldwijd buiten elke categorie vallen. Zij zijn zo belangrijk dat hun kunstopvattingen boven elke twijfel verheven zijn.

In Nederland zou je tot die categorie Het Rijksmuseum kunnen rekenen.Het Van Gogh museum is de maximale wereldautoriteit als het gaat over alles wat met van Gogh te maken heeft. Na deze 'dehors de la classe' categorie volgen een eerste, tweede en wie weet een derde categorie. Op dezelfde manier kun je ook de galeries indelen, de verzamelaars en de markten (veilingen en beurzen). Hoe hoger een kunstenaar erin slaagt om bij een van deze vier categorieën binnen te komen, hoe meer kans hij heeft om uiteindelijk tot alle categorieën op het hoogste niveau door te dringen. Zijn kostje is dan gekocht.

Dit neonschrift op Art Brussels is van een ongekende brutaliteit. De kunstenaar verklaart zijn reclame opschrift tot kunstwerk en hangt er meteen een prijskaartje aan. Deze kunstenaar neemt niet eens de moeite om naar een andere (pseudo) waarde te verwijzen dan zijn eigen marktwaarde. Dit is een vorm van hogere tweedehands auto verkoop die zonder enige twijfel de naam 'brutale kunst' verdient en dat is natuurlijk weer een kunst op zich afgekeken van marketing technieken 

Kritische lezertjes zullen zich afvragen of dit volstaat om uit te maken wat kunst is en wat niet. Ik denk van niet. Kunst is meer dan wat officiële kunstpausen van musea, galeries en aanverwante kunsthandelaren als kunst aanbevelen. Zo kun je je afvragen of kunst niet aan inteelt lijdt. De kunstpausen (galeriehouders, museum conservatoren, kunstcritici, verzamelaars van standing enz.) en paleizen spelen elkaar de bal toe waarbij ze nogal eens een voor de buitenstaander onbegrijpelijk kunsttaaltje gebruiken (zogenaamde  'artspeak', een variant van 'newspeak' uit de roman “The brave new world” van Aldous Huxely *) overgoten met een sausje van (pseudo) filosofie, psychologie of zelfs religie.

Dergelijke artspeakers, kunstenaars zelf maken zich er net zo schuldig aan als hun bemiddelaars in musea, galeries en op beurzen en veilingen, zijn soms hondsbrutaal en bedienen zich nogal eens van bluf. Wat dat betreft zijn ze hetzelfde als tweedehandsautoverkopers maar dan als het ware op een hoger niveau. Maar je moet daarbij bedenken dat hoe hoger het niveau hoe groter de grootspraak. Het sprookje van 'de kleren van de keizer' is op dit punt illustratief. Je moet dus heel erg op je hoede zijn als het om kunst gaat. Meer nog dan vroeger omdat moderne kunst zich heeft onttrokken aan elke vorm van beoordeling. Maar daarover meer in deel II.

* Diederik Kraaijpoel wijdt in zijn essay 'Genieten' een kleine paragraaf aan  'artspeak'. Zie 'Niet alles is kunst' van  Diederik Kraaijpoel, Willem L.Meijer en Lennaart Allen, Aspekt monografie, 2010, blz.18 e.v.