VOYEUR

Gerard Reve te gast bij TV persoonlijkheid Mies Bouwman ergens in de jaren zestig naar ik vermoed. Reve en Bouwman hebben ook samengewerkt in het satirische VARA TV programma "Dat is toevallig ook nog eens een keer", een programma dat veel stof in Nederland deed opwaaien vanwege een persiflage van het 'Onze Vader', een Christelijk gebed waarin God de Vader vervangen was door de beeldbuis.Reve moet toen gemerkt hebben dat gevoelige religieuze en seksuele thema's eenmaal op TV gebracht tot uiterst gevoelige reacties kunnen leiden. In hoeverre hij met deze feiten bij de marketing van zijn boeken rekening heeft gehouden, is moeilijk te zeggen, maar iets daarvan moet hij toch bewust of onbewust gebruikt hebben. 

Naarmate ik verder kom in het boek begin ik me een voyeur te voelen. Ik heb het over deel 3 van de imposante biografie van Gerard Reve door Nop Maas (Nop Maas, Gerard Reve, Kroniek van een schuldig leven 3, de late jaren 1975-2006, Amsterdam 2012). Ik ben op pagina 420 van deze dundruk leesreus van 750 pagina's. Ik heb geen moeite om er doorheen te komen daarvoor staat er teveel in wat je aan het denken zet. Reve was nu eenmaal geen inhoudsloze babbelkous. Maar de brei aan privébesognes wordt wel steeds dikker zodat het soms lang wachten is op een waardevolle beschouwing.

Je kunt je afvragen of het nodig is om kennis te nemen van al die privébesognes. Ik noem het gesjacher van uitgevers waarbij alles om geld draait, hoewel Reve zelf er ook niet vies van was en zijn partner Joop Schafthuizen bijgenaamd de matroos nog minder. Je leest over vrienden die roofdrukken maken, over parasieten die als vliegen op stront op Reve's faam afkomen en over grote en kleine oplichters. Dat alles gelardeerd met het onvermogen van Reve tot normale omgang met mensen waardoor het uiteindelijk altijd weer op ruzie uitdraait. We lezen ook nog over het voortdurende geharrewar tussen de twee geliefden Reve en Schafthuizen, over andere minnaars, over hun voortdurende liefdes en seksbeslommeringen, hun zenuwinzinkingen, het polemische karakter van Reve en zijn voorliefde om mensen te jennen, zijn onzekerheid, zijn geworstel met taal en tekst, drank en vrienden en zo kan ik nog wel een poosje doorgaan. Uiteindelijk tragisch veel van hetzelfde.

Soms waan je je midden in een TV reality show van het type 'Klasgenoten', 'Boer zoekt vrouw', 'Het mooiste meisje van de klas' of 'Opsporing verzocht'. TV waarin het draait om hoogst persoonlijke emoties en tenenkrommende nostalgie wat ons gelukkig bij Reve bespaart blijft. Voor dergelijke programma's hoef je niks te kunnen behalve jezelf zijn. Dan ben je al bijzonder genoeg. Vroeger wisten alleen je moeder en God dat je bijzonder bent, nu weet dankzij de TV de hele wereld dat.Het slotstuk van een dergelijke mediawijsheid kon natuurlijk niet anders zijn dan het TV programma 'Big Brother' dat om niks anders meer draait dan om hoogste persoonlijke emoties, onderbuikgevoelens en voyeurisme, dat laatste dan vooral van de kant van de kijker. De TV camera op de keukentafel, in de slaapkamer tot in de douche en de wc.

Geard Reve als showmaster in zijn eigen 'Grote Gerard Reve Show'.

Je zou kunnen beweren dat Reve daartoe mee de weg gebaand heeft. Reve was immers onze eerste litteraire grootheid die schrijven en leven met hulp van de TV tot een allesomvattend spektakel maakte. Voor zijn tijd moest je als schrijver al een leven lang bekend en eventueel beroemd zijn en pas daarna, meestal na je dood, werden er biografieën geschreven, werden je brieven uitgegeven, je persoonlijke foto archief gepubliceerd enz. Reve begon met dat alles zodra hij er de kans voor had daarbij later gestimuleerd door Joop Schafthuizen. Het werd zo erg dat het Reve zelf tegen de borst begon te stuiten. Zijn intellectuele eerlijkheid maakte dat hij een afkeer kreeg van al die uitgaven met gerecycleerd archiemateriaal. Maar hij was niet opgewassen tegen de hebberigheid van zijn huwelijkspartner en de uitgevers met hun vrienden.

Dank zij zijn ervaringen als journalist en als panellid in het satirische VARA TV programma “Zo is het toevallig ook nog eens een keer”(1963 – 1966) wist Reve hoe hij de media in het algemeen en de TV in het bijzonder kon gebruiken voor zijn levens en schrijversspektakel. In 1969 vestigde hij zijn media reputatie met een door de VPRO gemaakte TV eredienst in de Heilig Hart Kerk ter ere van Reve die dat jaar de PC Hooftprijs had ontvangen. Het programma bracht op voor die tijd brutale wijze Reve's persoonlijke, homoseksuele liefdesleven met zijn katholicisme, zijn schrijverschap en zijn persoonlijke, meestal spottend en kitscherig verpakte opvattingen over leven, dood, politiek en samenleving in beeld. In 1974 deed hij het als de showmaster van zijn eigen 'Grote Gerard Reve Show' het nog eens dunnetjes over.

Reve was met die TV optredens zijn tijd vooruit. Je zou kunnen zeggen dat hij een trend gezet heeft. Deed Reve dat nog met ironie, zelfspot en zelfkennis, in de loop der tijd is er elke intellectuele eerlijkheid en verantwoordelijkheid uit verdwenen zodat nog slechts karkassen van nietszeggendheid, nostalgie of valse sentimenten over zijn gebleven. Zo is de pijnlijke, moeilijke en intellectueel inspannende zoektocht van Reve naar zichzelf en de zin van zijn bestaan geëindigd in voer voor de massa. Reve noemde zich volksschrijver. Hij zou zich in zijn graf omdraaien als hij zou zien wat daarvan terecht is gekomen.

NOOT

Op zoek naar afbeeldingen bij dit artikel stuitte ik op Folia Web op de mededeling dat neerlandicus Edwin Praet promoveerde op de stelling dat Reve de eerste Nederlandse auteur was die media gebruikte om meer boeken te verkopen (oktober 2011). Nu nog een promotie met de stelling dat Reve als kind van zijn tgijd ook aan de wieg heeft gestaan van emotie TV.