PIET MONDRIAAN TE BIECHT IN BRABANT

Het huis van Mondriaan in Uden in 1904. Voor het huis staat zijn vriend Albert van den Briel. Mondriaan was op zijn aandringen naar Uden gegaan om er tot rust te komen. De foto komt uit het hieronder genoemde boek van Harthoorn.

De twee grote schilders Vincent van Gogh en Piet Mondriaan delen naast hun verre voorouders (zie mijn blog 'Vincent van Gogh en Piet Mondriaan zijn familie' ) ook nog een Brabantse toets. Van de twee heeft Vincent de grootste toets. Per slot van rekening werd hij als zoon van een dominee geboren in het Brabantse Zundert (1853) waar hij tot zijn zestiende woonde.  Na veel omzwervingen woont hij weer even bij zijn ouders in Etten. Van 1883 tot 1885 woont hij in Nuenen, eerst bij zijn ouders later zelfstandig.  Enkele schilderijen en tekeningen uit zijn Brabantse tijd zijn wereldberoemd geworden waaronder ‘De aardappeleters’ (1885) een van de bekendste is.

Piet Mondriaan werd geboren in Amersfoort (1872) als zoon van een Christelijke onderwijzer. Mondriaan was al net zo onrustig als van Gogh, maar in tegenstelling tot van Gogh verhuisde Mondriaan vooral binnen Amsterdam. Hij komt pas op 32 jarige leeftijd (1904) op aanraden van zijn levenlange vriend Albert van den Briel terecht in het Brabantse Uden. Mondriaan zou als gevolg van artistieke mislukkingen, steeds sterker wordende geloofstwijfel (hij had in 1839 nog belijdenis gedaan voor de Gereformeerde Kerk in Amsterdam)  en politiek avonturisme (links radicaal en anarchistisch) in een wat men met een deftig woord existentiële crisis zou kunnen noemen, terecht zijn gekomen. 

Plattegrond van het huis van Mondriaan in Uden getekend door Albert van den Briel. De foto komt uit het in de blog genoemde boek van Harthoorn.

 Albert van den Briel had Mondriaan in 1899 in Amsterdam leren kennen. Negen jaar jonger dan Mondriaan en student in de medicijnen en biologie. Zijn ouders woonden in Amsterdam maar waren beiden Brabander. Vader kwam uit Gemonde en moeder uit Helmond. Ook Albert was in Brabant, in Aalst geboren. Mondriaan kwam graag en veel bij de familie van den Briel thuis. De vriendschap tussen Albert van den Briel en Mondriaan zou tot 1938 heel hecht blijven. Na de Tweede Wereldoorlog was Albert van den Briel voor de mensen die meer over Mondriaan en zijn leven wilden weten de aangewezen persoon. Verschillende bewonderaars onder wie de Franse kunstenaar M. Seuphor en de Haarlemse verzamelaar J.M.Harthoorn voerden een uitgebreide correspondentie met Van den Briel. Tot aan zijn dood in 1971 bleef Van den Briel huiverig al te persoonlijke details te vertellen en nooit gaf hij iemand gelegenheid de door Mondriaan aan hem geschreven brieven in te zien. Bij zijn dood bleek hij de correspondentie zo goed als geheel vernietigd te hebben. ( Mary Winters, Brabants Dagblad 25 mei 1994 te vinden op www.mondriaan.org

In hetzelfde artikel lees ik dat Mondriaan op 18 januari 1904 in Uden aankwam. De volgende dag liet hij zich inschrijven als Pieter Cornelis Mondriaan, geboren 7-3-1872, Amersfoort, van beroep kunstschilder. “Bij zijn aankomst had hij waarschijnlijk zelf nog niet een vast omlijnd idee over de duur van zijn verblijf. Het zou een vol jaar worden, op 27 januari 1905 vertrok 'Piet de schilder', voorzien van een grote hoeveelheid aardappelen, uit Brabant om weer in de grote stad, in Amsterdam zijn intrek te nemen.”

Het tweede huis links is waar Mondriaan woonde. Het is vlakbij de toenmalige tramhalte in Uden. de foto komt uit het hier genoemde boek van Harthoorn.

Volgens Harthoorn is deze Brabantse periode voor Mondriaan “van groot belang geweest bij het vinden van een bepaalde stabiliteit. Hier, in Uden en omgeving, vond hij mogelijkheden om ene nieuwe levensinspiratie te vinden.” Volgens Harthoorn waren de belangrijkste figuren in zijn Brabantse tijd Johannes Verkuylen en zijn vrouw: “Zij waren het die M. van zijn zwarte neerslachtigheid verlosten.” Van den Briel schreef daarover aan Harthoorn dat M. dat hele jaar moeilijke dagen had.”Hij sprak dan nogal over de dood en Hanneske van Dinther (de dorpse bijnaam van Johannes Verkuylen) vertelde me dat dan later met een bezorgd gezicht.”

Verrassend om te lezen bij Harthoorn is dat volgens hem “de kennismaking met de Rooms-Katholieke levensbeschouwing een grote rol speelde in de nieuwe levensinspiratie die Mondriaan vond. Het belangrijkste in deze godsdienst was voor Mondriaan het zonde-begrip. Hij raakte ervan overtuigd dat hoe groot de zonde of schuld ook mag zijn, vergiffenis van God altijd mogelijk is en dat deze de mens in staat stelt een nieuw, herboren leven te beginnen. De vergiffenis en kwijtschelding van zonde die in de Calvinistische leer het gehele leven lang meegedragen wordt en waarvan bevrijding pas na de dood geschied, kan in de Rooms-Katholieke leer aanleiding zijn tot een vernieuwd, herboren leven. Geestelijke vernieuwing en ontstijgen aan de oude levenssituatie is daardoor steeds mogelijk. Deze eeuwige vernieuwingsbeweging wordt door Mondriaan sinds zijn tijd in Uden als het belangrijkste levensbeginsel gezien.” (blz. 37 in J.M. Harthoorn, Mondrian’s creative realism, tableau Mijdrecht 1980)