 |
| petrus, Melkmeisje met Compositie in rood, geel en blauw, acryl op papier (45,5 x 41 cm) |
Johannes Vermeer en Piet Mondriaan zijn twee meesters die meer met elkaar gemeen hebben dan je op het eerste gezicht denkt. Beiden zijn ze meesters van kleuren en van verstilling. De verstilling van Vermeer is een verstilling in de beweging van mensen in een ruimte, zoals de gestolde beweging van het melkmeisje.
Bij Mondriaan zie je helemaal geen mensen en ook geen ruimte. Zijn verstilling bestaat enkel uit kleurvlakken en lijnen in een plat vlak binnen het kader van het schilderij. Je zou kunnen zeggen dat Mondriaan tot op zekere hoogte een ver doorgedreven abstractie is van Vermeer
Er is meer verwantschap tussen de twee. Het kleurenpalet van Vermeer - rood, blauw, geel, wit en zwart - sluit aan bij dat van Mondriaan. Tot op zekere hoogte, want Vermeer schilderde naar de werkelijkheid. In zijn tijd pretendeerde een schilderij een afbeelding van de werkelijkheid (de objectieve werkelijkheid) te zijn, gezien door de ogen van de schilder, dat is zijn subjectieve beleving van die werkelijkheid.
De dialectiek van objectiviteit en subjectiviteit zit in elk schilderij, in elk door mensen gemaakt beeld of het nu een naar de werkelijkheid geschilderd beeld is van Vermeer of een abstract beeld geschilderd door Mondriaan.
Analyseren we dit fenomeen verder dan komen we bij de vraag wat de bron is van het schilderij is. Is dat de objectieve werkelijkheid (de natuur) of is het de geest (het subjectieve)?
Hoe Vermeer en tijdgenoten daarover precies dachten, weten we niet. We hebben alleen hun schilderijen als getuigen van hun kijk op de wereld en de schilderkunst. Vermeer en zijn tijdgenoten schilderden zo goed mogelijk de illusie van de werkelijkheid, de werkelijkheid zoals zij die zien. Hun subjectieve, eigen kijk op de wereld -hun geestelijke wereld - komt tot uiting in hun stijl. Vermeer legt het accent op de verstilde beweging.
Mondriaan nu, schildert puur geestelijk. De zichtbare werkelijkheid doet er niet toe, behalve dan die van olieverf en doek. Een minimum aan middelen om zijn geestelijke wereld uit te drukken.
Over het hoe en wat van zijn geestelijke wereld, heeft hij de verhandeling “De Nieuwe Beelding in de Schilderkunst” geschreven. (Verschenen in tijdschrift “De Stijl” 1917-1920). Ze zijn boeiend maar het kost enige moeite om ze tot je te nemen. Per slot van rekening is het onder woorden brengen van wat je als schilder precies doet moeilijk. Bovendien is hij meer schilder dan schrijver.
Voor Mondriaan is de toekomst in de schilderkunst de abstracte schilderkunst. In de toekomst zullen objectiviteit en subjectiviteit met elkaar samenvallen, zich verenigen tot een wereld. De abstractie kunst is de enige manier om dat te vatten. Mondriaan meent nu dat hij met zijn schilderkunst op de eeuwige balans of harmonie tussen mens en natuur, vooruit loopt. Hij beschouwt zich als een boodschapper van de toekomst.
“De groei van het natuurlijke tot het abstracte doet den Mensch het natuurlijke wel anders zien, het doet wel (onbewust) het individuele erin negeren maar het doet niet het natuurlijke negeeren. Al doet het de meest uiterlijke verschijning van het natuurlijke in de Beelding te niet, het natuurlijke blijft voor den Mensch juist dàtgene, waardoor het universeele levend in hem wordt.” (Paragraaf VIII. Van het natuurlijke tot het abstracte, d.i. van het onbepaalde tot het bepaalde)
We lezen dat bij Mondriaan het natuurlijke, de werkelijkheid tijdens onze bevrijding de bemiddelaar blijft om van het individuele (subjectieve) naar het universele (objectieve) te komen.
De toekomstige mens zal de dingen in hun geheel zien en aanvaardt het leven in zijn geheel: “juist hierdoor ziet hij natuur en geest, wereld en geloof, kunst en godsdienst -mensch en god, als eenheid.”
Mondriaan sluit met deze gedachte aan bij het onder 19e eeuwse filosofen levende idee van de dialectiek maar dan zonder te vervallen in het materialisme van Marx en Hegel.
Ik ben op die eenheid, die Mondriaan verkondigt, op een praktische manier vooruit gelopen door een schilderij van Vermeer gedeeltelijk te abstraheren met de nadruk op kleur en verstilling en vervolgens te verenigen met een schilderij van Mondriaan bestaande uit enkele kleurvlakken en lijnen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten