48. AMERICA LATINA. FILIPS II EN WILLEM VAN ORANJE

 

Dit schilderij is gemaakt in 1832 door Cornelis Kruseman en moet het afscheid verbeelden van Filips II in Vlissingen na een toer door de Nederlanden dat hij geërfd heeft van zijn vader Karel V. We zien hier links Filips II met opgestoken vinger Willem van Oranje waarschuwen dat hij trouw aan hem moet blijven. Hij zou vermoedens hebben gehad van de komende ontrouw aan hem. Dat valt te betwijfelen. Het lijkt eerder ene vorm van nationalistische propaganda dan een beeld van de werkelijkheid.

Na het zien van het paleis van Filip II, zijn religieuze gedrevenheid maar ook zijn machtige positie, vraag ik me af wat wij in Nederland nou eenmaal weten van de macht en de grootsheid van het Spaanse imperium. 

En hoe zat dat met de Tachtig Jarige oorlog? Was die ook niet het gevolg van een min of meer toevallige botsing tussen Filip II en Willem van Oranje, onenigheid binnen de hoogste elite?

De twee kenden elkaar van jongs af aan. Willem van Oranje wordt zelfs adviseur van Filips II wanneer deze zijn vader Karel V als heer der Nederlanden opvolgt. 

Na de beeldenstorm in 1566, een uiting van volkswoede, gaat het pas goed fout tussen de twee. Filips II stuurt de ijzeren hertog Alva om met harde hand de rust te herstellen en het protestantisme uit te roeien. Edelen worden voor het gerecht gedaagd en hun bezittingen geconfisqueerd, ook die van Willem van Oranje.

Zo komt Willem van Oranje terecht tussen de katholieke en machtige Filip II en de protestantse opstandelingen. Hij kiest uit eigenbelang en misschien ook wel uit overtuiging, hij was door zijn moeder luthers opgevoed, voor de opstandelingen. Het optreden van Alva werd hem te gortig. Vanaf dat moment organiseert hij samen met zijn broers veldtochten gefinancierd met familiekapitaal, geld van de watergeuzen en calvinistische groepen. 

Filips II maakt in 1580 in zijn banedict Willem uit voor bedrieger, hypocriet, godslasteraar, dronkaard en een overspelige. Hij zou een eerzuchtige oproerkraaier zijn die de vrede tussen de Nederlanden en Spanje in de weg staat. Hij verklaart de prins vogelvrij wat betekent dat hij vermoord mag worden met een beloning op de koop toe voor de moordenaar. 

Willem schreef daarop een verweer. Hij verweet hem met een nicht getrouwd te zijn en zijn eigen vrouw vermoord te hebben. Over de Hertog van Alva, de man die uit naam van Filips II huis hield onder de protestantse Nederlanders en de graven Egmond en Hoorne in Brussel zonder pardon had terechtgesteld, schreef Oranje dat hij hem altijd beschouwt als vijand van het land, die zich altijd graag heeft gebaad in ons bloed en dat van andere christenen en een heidens hart heeft.

“De Apologie van Willem van Oranje, waarin hij zich liet meeslepen door zijn anti-Spaanse gevoelens, moest de rest van de Nederlandse bevolking en de Staten-Generaal overtuigen van zijn strijd en hen over de streep trekken hun gehoorzaamheid aan de koning op te zeggen. Hij sloot zijn betoog af met zijn lijfspreuk: je maintiendrai, ‘ik zal handhaven’. Het document werd vervolgens door de Staten van Holland gedrukt en verspreid. De gevolgen van de ruzie werden in de jaren daarop duidelijk. Op 22 juli 1581 zegden de Staten-Generaal met de Acte van Verlatinghe inderdaad hun gehoorzaamheid aan de koning op en zetten zij Filips II af als hun landsheer.” (Zie: Een smeuïge ruzie: het banedict van Filips II en van Oranje’s apologie)