CHILIREIS 3 : HET GRUWELHUIS

In de ontvangstkamer lezen we het opschrift "Dit is een verleden dat deel uit blijft maken van het heden".

We liepen achter ons hotel in de hoofdstad Santiago nieuwsgierig de Barrio (wijk) Paris Londres in. De smalle straten zijn er belegd met kinderkopjes. In ons ANWB handboek lazen we over “verbluffende, fantasierijke huizen uit de eerste decennia van de 20e eeuw. De panden zijn heel anders dan de moderne stadsarchitectuur die in die tijd domineerde. Hier moesten verkwisting en bouwkundige fantasie de boventoon voeren.” Al gauw bleek dat de ANWB gids de waarheid sprak.

Al na een paar honderd meter zien we een groot huis dat het hoofdkwartier van de Socialistische Partij moet zijn. Een grote foto aan de gevel van de huidige president Michelle Bachelet overtuigt ons. Ik wil geen kniesoor zijn maar ik vraag me af of een socialistische partij er wel goed aan doet om in zo'n wijk zijn hoofdkwartier te hebben. Even verderop zien we voor een open deur een groot bord staan. We zijn bij het adres 'Londres 38' . We zijn verrast te lezen dat het huis een “Ex Centro de Represion y Extermio” (Voormalig Centrum voor Onderdrukking en Uitroeing) geweest is. Dat verwacht je toch ook niet in zo'n wijk of juist wel? In de ANWB gids staat er niks over in.

De entree van het huis 'Londres 38' in Santiago dat een detentiecentrum van de Chileense geheime politie DINA blijkt te zijn geweest in de tijd van de beginjaren van de dictatuur van generaal Pinochet 1973-1975. De vloer werd door voormalige gevangenen herkend vanwege zijn typische schaakbord patroon.

We worden welkom geheten door een man die ons meteen uitleg geeft en ons een Spaanse en Engelstalige folder geeft. Daarin lezen we enkele details over het gruwelhuis. “Between September 1973 and the end of 1975, this building was used by the dictatorship – era secret police known as the National Intelligence Directorate (DINA: Direccion de Inteligencia Nacional). Starting with Londres 38, DINA began developing a system of forced disappearances as part of a global political framework of state terrorism.” (Tussen september 1973 tot eind 1975, werd dit gebouw gebruikt door de geheime politie van de dictatuur, bekend als DINA (Natiale Onderzoeks Directie). Met Londres 38 begon DINA een systeem te ontwikkelen van gedwongen verdwijningen als onderdeel van een algemeen politiek raamwerk van staatsterrorisme).

Beneden is een zaaltje ingericht voor bijeenkomsten. Aan de muur affiches die oproepen om niet te vergeten. Rechts staat een bord met als titel "40 jaar strijd en verzet brigade". In een folder lezen we dat het gaat om een groep organisaties die de bevolking wil mobiliseren tegen het door "de dictatuur opgelegde model". Inderdaad dateren de grondwet en de arbeidswetgeving nog uit de tijd van Pinochet, zo hoorde ik op de vakbondsbijeenkomsten waar ik te gast was. Aan een nieuwe arbeidswet wordt momenteel overigens druk gewerkt zo begreep ik uit mijn gesprek met de Minister van Arbeid Francisco Javier Diaz. 

In die periode werden in het huis, dat door DINA aangeduid werd als “Cuartel Yucatan”, naar schatting 2000 personen zonder enige vorm van proces vastgehouden . Daarvan zijn er 98 verdwenen of standrechtelijk geëxecuteerd, waarvan 14 vrouwen. Van deze slachtoffers waren er 64 lid van de MIR (Links Revolutionaire Beweging), 18 van de Communistische Partij, 10 van de Socialistische Partij en 6 partijlozen. De meesten waren van dezelfde generatie: 81 van hen waren nog geen 30 jaar en 8 zelfs nog geen 20 jaar.

In een ander zaaltje worden tekeningen geprojecteerd als illustraties bij de verhalen van slachtoffers en familieleden van wie een zoon, dochter of ander familielid door het regime is vermoord of verdwenen is.

Ondanks pogingen om het geheim te houden, het huisnummer werd tijdens de dictatuur veranderd in 40, werd toch bekend waarvoor het huis had gediend. Slachtoffers herkenden het aan de vloer bij binnenkomst volgens onze zegsman. We zien een tegelvloer als een schaakbord zoals we die kennen van Nederlandse schilderijen in de Gouden Eeuw. Toen in 1990 een einde aan de dictatuur kwam, begonnen mensenrechten groepen, voormalige slachtoffers en hun familieleden een langdurige strijd om het huis te verkrijgen ter herinnering aan de gruwelen van de dictatuur. Van de 4 clandestiene opsluiting- en martelcentra in Santiago was Londres 38 als enige overgebleven. De andere centra zijn door de dictatuur vernietigd.

Overal in het huis zien we scheuren en gaten. Hier en daar staan teksten op muren geschreven over wat er in het huis gebeurd is.

Na toelichting en lezing van de folder dwalen we beschroomd door het huis uit eerbied voor de doden en de vervolgden. Het verval dat we om ons heen zien, voelt aan als een bevestiging van het morele verval van dictator Pinochet en zijn volgelingen. Wat bezielde hen om jonge mensen -idealistisch en misschien iets te fanatiek – zo maar van hun vrijheid te beroven of te doden zonder enige vorm van proces, zonder aanklacht, verdediging, rechtvaardiging of uitleg? Dat is moord. Hoe diep kun je zinken? Hoe vreemd is het dat juist in zo een sjieke en dure wijk een dergelijk centrum werd ingericht? Was dat omdat de bewoners van de wijk toch wel op de hand van de dictatuur waren of wisten ook zij niks?

Boven de tafel staat te lezen dat "een activiteit ter herdenking die niet in het heden wordt geplaatst, betekent dat men niks herdenkt." Rechts een oproep om de nog steeds geheime archieven te openen.

Eenmaal terug in de levendige straten van de wijk vragen we ons af hoe de Chilenen in het reine moeten komen met dit verleden? Kunnen ze de feiten onder ogen zien, er publiekelijk over spreken op TV en radio, erover schrijven in kranten en tijdschriften? Het blijkt dat nog steeds niet alle geheime archieven van de DINA en het leger zijn geopend. Er hangt nog steeds een taboe rond het thema. Maar de geschiedenis leert dat uiteindelijk de waarheid gekend zal worden en alsnog het een en ander opgeklaard zal moeten worden. Daders en slachtoffers zullen dan opnieuw met elkaar geconfronteerd worden en dat is altijd pijnlijk maar wel nodig om als samenleving verder te kunnen gaan.