PANAMARENKO, INGENIEUR VAN DE VERBEELDING

Brazil, 2004, bronzen object van een vliegenier met doorzichtige vleugelconstructie, hoogte 130 cm, spanwijdte : +/- 650 cm, gewicht : +/- : 350 kg. De vliegenier is gekleed als een rebel uit het Zuidelijke leger van de VS tijdens de burgeroorlog. Hij zou zo uit de wereld van de stripfiguur "Blueberry"  kunnen zijn. 

Tijdens mijn bezoek aan een overzichtstentoonstelling van Panamarenko in het Antwerpse Museum voor Moderne Kunst M HKA begrijp ik ineens dat Panamarenko een poëtisch ingenieur is. Zijn auto's en motors, vliegtuigen, vliegende schotels, zeppelins, vliegende mensen en dieren ,vaartuigen waaronder ook zijn beroemde onderzeeboot Panama, zijn poëtisch. Dat is meteen ook hun enige functie, poëtisch zijn. Panamarenko is niks anders dan poëtisch design. Zijn vliegmachines, auto's enz. hebben geen enkele andere functie behalve die van de poëzie, van de verbeelding, die magische dimensie van onze hersenen.

Rechts is 'Feltra' een filmster uit de Playboy. Links is Prova Car uit 1967. "Deze supersnelle auto met veel te lichte wielen symboliseert volgens Panamarenko "De muziek van koerswagens op het circuit." Het meest opmerkelijke aan deze racewagen is de tegenstrijdigheid die erin vervat zit. Enerzijds zorgt de gestroomlijnde vormgeving voor een futuristische uitstraling, anderzijds ondermijnt de nonchalante uitvoering en de afwijkende materiaalkeuze elke illusie van functionaliteit." (citaat uit de tentoonstellingsbrochure van M HKA, pag.01)

Het effect dat zijn werk op ons heeft, is te vergelijken met dat van klassiek auto's. Juist omdat ze ontdaan zijn van hun functie van auto, zien we als het ware bijna plotseling de poëtische kant van deze auto's die geen auto meer zijn. We zien dan pas dat de auto en ook het vliegtuig, de boot enz. ook en vooral een product van de verbeelding zijn. Dat waren ze daarvoor natuurlijk ook maar dat zagen we niet. We het te druk met de functie van de auto, namelijk het rijden in de auto. We werden als het ware verblind door de functie. Sommige mensen zien het poëtische van zo'n auto, van elke auto nooit. Dat is jammer. Zij zijn als het ware ziende blind.

Hazerug, een ontwerp van Panamarenko dat getest is in de laboratoria van de Vrije Universiteit van Brussel. "De benaming 'Hazerug' heeft alles te maken met de snelheid van het toestel. "Omdat een haas heel snel is, en met die rugzak schoot ge heel snel weg. dat is als rond lopen met een haas op uw rug, hé." (Tentoonstellingsbrochure pagina 03)

Het prachtige van Panamarenko is dat hij nooit iets anders gemaakt heeft dan niet functionele auto's, vliegtuigen en schepen. Het was altijd al alleen maar bedoeld als ontwerp van de verbeelding. Hun echtheid is de echtheid van de verbeelding en niets anders. Het is al genoeg dat we zijn ontwerpen als echt, als dingen die werken, kunnen voorstellen. Dat voorstellingsvermogen wordt door Panamarenko gevoed met pseudo technische tekeningen, berekeningen enz. Hij wekt daarmee de indruk dat hij als een echte ingenieur alles tot op de millimeter en de seconde uitgekiend heeft: de dikte van de assen, de rotorsnelheid van de motor, de vorm van de vleugels enz.

Pahama, Nova Zemblaya 1996. "Panamarenko creëert de duikboot om van Antwerpen vanop de Schelde via Spitsbergen naar Nova Zembla te varen, maar door tal van praktische en organisatorische beperkingen wordt de tocht afgeblazen." (Tentoonstellingsbrochure pagina 05)

Het prachtige van Panamarenko is dat hij dit zijn hele leven in alle eenvoud heeft volgehouden. Geen poespas, geen megalomaan kunstenaarschap, geen diva gedrag maar een Antwerpenaar die plezier heeft in wat hij doet en daarbij heel dicht bij zichzelf blijft, zijn stad en zijn mensen. Hij kleedt zich soms als een vliegenier of als een kosmonaut. Zo leeft hij in zij eigen verbeelding en houdt hij bij ons de illusie van onze verbeelding tot in het absurde overeind. Hij is als een tovenaar die spot met onze werkelijkheid en laat zien dat de verbeelding onze werkelijkheid kan overstijgen.

De vliegende schotels van Panamarenko maken sommige bezoekers nieuwsgierig.

Ondertussen maakt alles deel uit van een spel en hij speelt het spel zelf mee, met overgave en tot het uiterste, tot in alle details. Dat speelse wekt onze verbazing en maakt ons aan het lachen. Zijn auto's en vliegtuigen maken ons licht in het hoofd. We voelen ons bevrijd van de verplichting dat iets echt moet zijn, moet werken. Het werkt in ons hoofd en is dat uiteindelijk niet genoeg? Panamarenko is daarin een groot kunstenaar waar we heel veel van kunnen leren.

Panamarenko, Dubbele Papaver, 1995 (model)