PRIVEBEZIT ALS BRON VAN ALLE KWAAD

Zuid Limburg, 22 april 2014

Bij het zien van het bordje “Eigen Weg” bij het kruisbeeld op de foto, dacht ik aan de kwestie van het privébezit. Zou privébezit de wortel van alle kwaad in de wereld kunnen zijn? Het zou kunnen. Voor de 18^e eeuwse Franse filosoof, romanschrijver en componist Jean-Jacques Rousseau (1721-1778) stond dat in ieder geval vast. “In de 'Discours sur l'origine et les fondements de l'inégalité parmi les hommes' schreef Rousseau: De eerste man die een stuk land omheinde zei "dit is van mij" en vond anderen naïef genoeg om hem te geloven. Deze man was de ware stichter van de burgermaatschappij. Van hoeveel oorlogen, misdaden en moorden, van hoeveel ellende en armoede zou men niet verlost gebleven zijn wanneer niet iemand de stokken uit de grond getrokken had, de kuilen gevuld had en naar zijn mannen geroepen had: pas op voor deze ellendeling; het zal je einde betekenen als je vergeet dat de vruchten van de aarde van ons allen zijn, en de aarde van niemand.” (citaat afkomstig uit Wikipedia).

Rousseau ging uit van “de goede wilde” die gecorrumpeerd zou zijn door de maatschappij met zijn privébezit. Zonder privébezit zou het kwaad van de hebzucht immers niet mogelijk zijn. Dat idee komen we ook tegen in het Scheppingsverhaal Genesis waarmee het Oude Testament begint. De geschiedenis van de mens begint daarin met het verhaal van een mensenpaar in natuurtoestand. Ze mogen van alles eten in de tuin van Eden, d.w.z. het paradijs. Echter, de duivel in de gedaante van een sluwe slang, corrumpeert het mensenpaar door ze te verleiden de appel te eten van de boom van kennis van goed en kwaad. Dat kon God als hun schepper en enige die goed en kwaad behoorde te kennen, niet toestaan en verjoeg ze daarom uit het paradijs. Zo komt er een einde aan de natuurtoestand waarin het mensenpaar leefde.

Als man van de Verlichting (en Romantiek) geloofde Rousseau dus niet in dit Scheppingsverhaal. Volgens wat we hier boven hebben gelezen, is het de mens zelf die zich corrumpeert met de schepping van het privébezit. De negentiende eeuwse filosoof, journalist en politicus Karl Marx moderniseerde deze opvattingen van Rousseau door ze aan te passen aan het in zijn tijd beginnende industriële tijdperk gebouwd op het kapitalisme. De burgermaatschappij met het privébezit bleef voor Marx de wortel van alle kwaad maar bij het draaide in het industriële tijdperk niet langer meer om het bezit van grond maar van kapitaal. Zo wees Marx het kapitaal aan als de bron van alle kwaad in de wereld.

Marx zijn verhaal was overtuigend omdat met het industriële kapitalisme ook het proletariaat ontstond: de arbeiders die met veel te lage lonen en veel te lange werkdagen in de fabrieken van de kapitaalbezitters werden uitgebuit. Deze arbeiders van het eerste uur leefden in diepe armoede, zonder enig bezit behalve hun arbeid. De producten van hun arbeid behoorden hen als arbeiders niet toe maar de kapitalist. Volgens Marx leidde die onteigening van de productie er toe dat de arbeider vervreemdde van zijn werk en daarmee uiteindelijk van zichzelf. Aldus wordt bij Marx de burgermaatschappij als de organisator van het kapitalisme de oorzaak van de vervreemding van de mensen.

Vervreemding zou je kunnen beschouwen als de moderne, wereldse vorm van zondeval maar dan niet een die door God maar door de mensen zelf is georganiseerd. Marx ging er vanuit dat de arbeiders als uitgebuite mensen als van nature zich op den duur zouden gaan verzetten tegen de beroving van hun eigen aard en natuur en daarmee van hun vrijheid. Marx zag in het proletariaat meteen ook het sociaal-politieke vliegwiel dat de geschiedenis van de mensheid definitief zou veranderen. De onderdrukte arbeiders hoefden zich als het ware alleen nog maar te verenigen om zich langs politieke weg te bevrijden van de burgermaatschappij en het kapitalisme om van daaruit het rijk van de vrijheid binnen te treden.

Marx zelf meende ook nog eens dat vliegwiel van de geschiedenis van de mensheid naar zijn eigen bevrijding op gang te kunnen brengen met zijn Communistenbond waarvoor hij ook het beroemde Communistisch Manifest (1848) schreef. Dat Manifest eindigde met drie zinnen die een oproep zijn aan het proletariaat om zich aan te sluiten bij de Communistische beweging maar die tevens ook de kern van zijn filosofie weergeven: "De proletariërs hebben daarbij niets dan ketenen te verliezen. Zij hebben een wereld te winnen. Proletariërs aller landen, verenigt U!"

Helaas bleek het te mooi om waar te zijn. De afschaffing van het privébezit door alle bezit naar de staat over te hevelen maakte dat de arbeider in plaats van slaaf van de kapitalist tot slaaf van de staat werd of eigenlijk nog erger, tot slaaf van de Communistische Partij die in de geest van Lenin immers had besloten dat met de vestiging van 'de dictatuur van het proletariaat' de burgerlijke vrijheden konden worden afgeschaft. Zo maakte het Communisme in de praktijk de arbeiders nog onvrijer dan ze al waren onder het kapitalisme. Van de drup kwam men terecht in de regen.

Hoe moet het nu verder? Is ooit een ideale samenleving zonder privébezit, zonder kapitalisme, zonder burgermaatschappij, zonder vervreemding en zonder kwaad mogelijk? Ik kan niet in de toekomst kijken maar ik denk het niet. Ik geloof dat de schrijvers van Genesis wijzer waren dan onze 18^e en 19^e eeuwse filosofen. Het kwaad is meer dan het gevolg van privébezit, het zit dieper in de mensen dan we zouden willen. Daarvoor hoef je niet in God te geloven of in het Scheppingsverhaal van het Oude Testament. Je kunt het zelf zien, elke dag opnieuw, tenminste als je het wilt zien. Het kwaad is net als de dood, het is er en je kunt niet anders dan er zo goed en kwaad als mogelijk mee leren leven.