AFRIKAANSE MADONNA

Zie voor uitleg over dze 'Afrikaanse Madonna' hieronder.

De hierboven afgebeelde 'Afrikaanse Madonna', die naam heb ik haar gegeven, heb ik onlangs gekocht op de “Marché des objets d'art” in Lomé, de hoofdstad van Togo. Togo en Benin zijn de bakermat van wat wij Voodoo noemen, een ritueel dat deel uitmaakt van wat antropologen animisme noemen. Tot op de dag van vandaag hebben de inwoners daar, vooral op het platteland, nog een fetisj in hun huis staan. Je kunt ze ook een groot formaat aantreffen in het midden van een dorp of voor een poort die toegang geeft tot een binnentuin met hutten er omheen. Je ziet ze soms ook nog in Lomé.

Over het algemeen moeten mensen niet veel hebben van een fetisj, ook Afrikanen soms niet. Ze vertrouwen het niet helemaal. Minder goed geïnformeerde blanken denken dat een fetisj gemaakt wordt met boze, kwaadaardige, vijandige of misdadige bedoelingen. Ik geloof dat ik in 'Kuifje in Afrika' zoiets ben tegengekomen en ik herinner me ook nog vagelijk een James Bond film met Haïtiaanse Voodoo. Zulke kwaadaardige Voodoo kan natuurlijk maar ik ben het (nog) niet tegengekomen. De fetisjen die ik ken zijn bedoeld om het huis te beschermen, voor een goede jacht te zorgen, de bevordering van de vruchtbaarheid van een vrouw of in dit geval een moeder met kind te beschermen.

De symboliek van een kind dat met touwen aan de moeder vast zit, kan ik begrijpen. Of het ook zo bedoeld is, weet ik niet. Er zitten nog andere attributen aan het beeld vast zoals een fles waarvan ik de betekenis niet ken. Misschien symboliseert het een medicijnfles als afweermiddel tegen ziekte van moeder of kind? Geen overbodige luxe in Afrika. Het spiegeltje voor op haar buik, dat niet goed te zien is op de foto, zie je op bijna alle fetisjen en naar ik begrepen heb van Afrikanen symboliseren ze de ziel van een mens. Weerspiegelt de spiegel misschien de ziel van degene die het moet beschermen? Waarom niet, de wereld van het bijgeloof en zijn geesten heeft ook een zekere logica. 

Gaat het alleen maar om een afspiegeling of is er meer aan de hand? De meningen hierover zijn verdeeld. Ik hou het erop dat de beelden en de daaraan vastzittende voorwerpen zelf niet bezield zijn. Ze zijn slechts een houvast op deze wereld om onze geest te richten naar de geesten die ons moeten beschermen of helpen. Beelden en afbeeldingen in de Katholieke kerk hebben dezelfde functie. Het zijn symbolen van een niet (meer) zichtbare heilige of god zelve. De beelden zijn als het ware bemiddelaars en hulpmiddelen om onze geest te helpen een voorstelling te maken van de god en zijn heiligen waartoe we ons richten. 

Dat geldt volgens mij ook voor de Afrikaanse fetisjen. Afrikanen zijn net zo min als wij zo stom om te denken dat er een god of persoon in het beeld zou zitten. Wel is mogelijk dat het beeld vanwege zijn rol van bemiddelaar over bijzondere (magische) krachten beschikken, net als toverspreuken een magische kracht zouden hebben. Zulk bijgeloof zit diep in ons bewustzijn. In dat geval wordt het beeld zelf vereerd als ware het de god zelve.

Petrus, Afrikaanse Madonna, acryl en potlood op paneel, 81,5 x 122 cm.
Het zal niet verbazen dat dit schilderij is geïnspireerd door de hierboven afgebeelde 'Afrikaanse Madonna'

Waarom dit beeld een schelp draagt, weet ik niet. Over het algemeen symboliseren schelpen vruchtbaarheid. Misschien heeft het beeld van de moeder een schelp omdat de vrouw die het beeld heeft meer kinderen wil? De vervaarlijke uitstekende scherpe voorwerpen links en rechts bij haar schouders en een onderaan links, geven het beeld een strijdvaardige aanblik. De symboliek lijkt duidelijk, de moeder is ook een krijger als dat nodig mocht zijn om haar kind te beschermen.

Afrikanen steken geen kaarsjes aan voor hun fetisj zoals wij dat doen voor onze beelden van heiligen als we hen om onze hulp en steun vragen. Hun offers zijn aardser. Ze gooien een kleine hoeveelheid eten, drank, sigaretten as enz. over het beeld. Dat is de reden waarom een fetisj er gewoonlijk besmeurd uitziet. Dat is ook het geval met dit beeld. 

Je kunt het op de foto niet goed zien maar er zit een soort jute over haar hoofd geplakt en daarop zitten restanten van dons of kleine veertjes. Geen idee wat daar de bedoeling van kan zijn. Ook van de rode linten om haar enkeles weet ik niet wat ze betekenen. Het gezicht is naar Afrikaanse gewoonte uitgesneden. 

Ze kijkt als een bezorgde of misschien zelfs gekwelde moeder. Ook al beleeft een moeder vreugde aan haar kind, het is ook een last. Een kind kan een zegen zijn maar ook een vloek. Moeder ben je voor je leven. Het moederschap is universeel en dus overal hetzelfde. Daarom nemen in elke godsdienst moeder en kind een centrale plaats in. Zij is per slot van rekening degene die het leven doorgeeft en daarmee het voortbestaan van de mensheid garandeert.