HET KOFFIEMEISJE

Een foto van Petrus

Op bovenstaande foto zie je een jonge, eenvoudig geklede vrouw wat koffiemelk in een vers kopje koffie schenken. Naast het zojuist ingeschonken kopje koffie staan 2 andere kopjes klaar en een suikerpotje. Ze staat in een eenvoudige Nederlandse keuken van midden jaren zestig. Rechts zien we de aanrecht met een broodtrommel, een wasbak en een pannetje. Achter haar hangen pannen aan de muur en keukendoeken. Er staat een fornuis achter haar waarop nog net een stukje ketel te zien is. Het tafelkleed, de mat en de betegeling zijn eenvoudig. We zien ook nog net het achterste van een hondje die vermoedelijk uit zijn voederbak staat te eten. Kortom, een alledaags of voor veel kijkers intussen misschien ook een nostalgisch tafereel.

Niks bijzonders dus of misschien toch wel? We zien dat de jonge vrouw opgaat in haar werk: het uitschenken van de koffiemelk. Ze is geconcentreerd bezig. Aan haar gezicht zien we dat ze het werk aandachtig doet maar ook met plezier. Ze is helemaal op zichzelf en zich schijnbaar niet bewust van de fotograaf. De belichting is al even eenvoudig als het onderwerp. Zo te zien daglicht dat door een of meer ramen binnenkomt. Het is een uitermate huiselijk en intiem tafereel. Zo zie je er niet veel. Zeker niet van deze eenvoud.

Johannes Vermeer (1632 - 1675), Het Koffiemeisje, omstreeks 1660, Rijksmuseum Amsterdam

Toch ken ik er een dat evenveel eenvoud als intimiteit en concentratie uitstraalt. Ik bedoel 'Het Melkmeisje' van Vermeer. Ik citeer wat daarover in Wikipedia staat: “...de hier afgebeelde vrouw is een dienstmeid. Ze is als zodanig te herkennen vanwege haar eenvoudige kleding en gestreken hoofdkapje. Ze staat in het midden van de afbeelding, in een kamer met aan de linkerzijde een venster, waardoor het licht binnenvalt. Voor haar, aan de linkerzijde en onder het venster, bevindt zich een tafel, bedekt met een kleed, waarop een mand met brood, een kan, en andere waren. De meid schenkt melk vanuit een kruik in een schaal die ook op tafel staat; haar aandacht is gericht op het schenken. De ruimte is schaars ingericht, rechts is een stoof afgebeeld. De muur achter haar suggereert een kamer met een verleden; er zitten wat gaten in en er steekt een spijker uit.”

“Het Melkmeisje” van Vermeer heeft dezelfde intimiteit als dat van “Het Koffiemeisje” op de foto. Alle schilderijen van Vermeer kenmerken zich trouwens door een of ander vorm van intimiteit, meestal huiselijke imiteit. Die huiselijke imiteit kun je niet kopiëren door het schilderij letterlijk met tafel, kleding en al fotografisch na te bootsen zoals tegenwoordig mode is. 

Zo'n nabootsing kan leuk zijn maar raakt niet de kern van het schilderij. Dat is en blijft de huiselijke intimiteit tezamen met de concentratie in het werk. Precies zoals op de foto van 'Het Koffiemeisje'. Alleen was die niet bedoeld om Vermeer na te bootsen. De foto is gemaakt om de schoonheid van de jonge in zichzelf gekeerde vrouw geconcentreerd op haar werk vast te leggen. Dezelfde bedoeling die Vermeer gehad moet hebben met zijn 'Melkmeisje' maar dan in een heel andere tijd maar wel ook van een eenvoudige jonge vrouw in een eenvoudige keuken. Er verandert veel in 300 jaar maar toch ook weer niet alles.