GERARD REVE EN GODSDIENST ALS MEDICIJN VOOR ZENUWLIJDERS

Gerard Reve dweepte net als veel Katholieken (waaronder ook de Poolse paus Johannes Paulus II) met de Heilige Maagd Maria, Onze Lieve Vrouw, middelares bij haar zoon Jezus Christus en diens Vader en troosteres voor de onrustige en dwalende ziel. Zijn pose op de foto is uiteraard bestudeerd. De rozenkrans om zijn nek is overdreven ook al is de rozenkrans voor veel Katholieken een  Mariasymbool waar men aan gehecht is. De wijn was zijn aardse toeverlaat maar ook het symbool van het bloed dat Christus aan het kruis vergoten ter verlossing van de mensheid. Vandaar dat tijdens de Heilige Mis wijn in bloed wordt veranderd ter nagedachtenis aan dit offer van God's zoon Jezus Christus. De schedel is een aanklacht tegen ijdelheid. 

Het is altijd boeiend een hypothetische analyse te lezen over iemands werk. Ik bedoel het boek ‘ Jezus Maria! Van het Reve, van het Violet en de Dood’ van Wim Wennekes (1996). WW vertelt daarin over zijn zoektocht naar het antwoord op de vraag waarom Gerard Reve zich tot het Rooms Katholieke geloof bekeerde. Een vraag die velen zich hebben gesteld. Nederlandse intellectuelen kunnen zich niet voorstellen dat mensen met een normaal verstand, gelovig kunnen zijn. 

Het vermoeden is vaak geuit, o.a. door collega schrijver W.F. Hermans, dat de bekering van Reve een marketingtruc was ter verhoging van de verkoopcijfers van zijn boeken. Dat was zeker zo toen een klacht over godslastering leidde tot het zogenaamde Ezelsproces. Reve zat toen gebeiteld in de publiciteit maar of hij daarom RK gelovige werd is toch wel eng gezien.

De psycholoog Wennekes kijkt er in ieder geval anders tegenaan. Hij verklaart diens bekering als het gevolg van zijn overgevoelige aard. Reve is immers een zenuwlijder vol muizenissen, die van een mug een olifant maakt. Soms tot ergernis van een lezer zoals ik. Door toeval geholpen ontdekt Wennekes een verband tussen Reve’s overgevoeligheid zoals die in ‘De Avonden’ tot uiting komt en het boekje ‘De kleine neurasthenicus; beknopte handleiding tot een ordentelijk leven’ van dr. Herman Gerard de Cock (1922).

In ‘De Avonden’ citeert Reve uit dat boekje en noemt ook de methode Coué, geschreven als Koewee. Deze selfmade zenuwarts stond in de jaren twintig van de vorige eeuw bekend om zijn methodische aanpak van de zenuwzieke met o.a. de spreuk “iedere dag, in alle opzichten, gaat het mij beter en beter.” Als zenuwlijders deze meditatieve zin maar vaak genoeg herhalen worden ze vanzelf beter.

Een andere figuur uit de Cock’s boekje die Reve aanhaalt, is de gediplomeerde Franse zenuwarts Janet. Wennekes schrijft daarover op blz.41 het volgende: “Reden om in dit boek  over de geestelijke ontwikkeling van G.K. van het Reve aan het bestaan van Pierre Janet te herinneren is niet zozeer dat diens naam in De Avonden enkele malen en in De kleine neurathenicus vele malen wordt genoemd, maar vooral de kijk die Janet op zenuwlijders ontwikkelde en die als een handschoen past op de geaardheid van G.K. van het Reve en diens late bekering tot het katholicisme.”

Wat bij de methode Janet opvalt is de plaats die hij religie toekent als middel om de zenuwlijder los te maken uit zijn oude milieu en zijn eigen leven in te richten: “De godsdienst lijkt te zijn uitgevonden door een geniaal psychiater die geobsedeerden wilde behandelen.” (Wennekes blz.44).

Nu zijn we aangekomen op het punt waar het bij Wennekes om draait. Reve zou de godsdienst ontdekt hebben als een methode om zijn eigen onrust, onzekerheid en roerige zieleleven aan te pakken. Een mooie gedachte en wie weet, zit er een kern van waarheid in. Maar toen hij De Avonden schreef, had hij nog geen afstand genomen van het Communistische geloof dat hij van thuis uit had meegekregen. Dat kwam pas veel later.

Uit de reacties op vragen van Wennekes blijkt dat Reve zelf het verband tussen De Avonden en zijn bekering maar smalletjes vindt. Godsdienst en geloof zijn bij Reve meer dan een methode om zichzelf als zenuwlijder te genezen. Maar het is natuurlijk wel een geruststellende gedachte voor de wetenschap: godsdienst als een wetenschappelijke methode ter genezing van zenuwlijders. Je moet er maar op komen.