HANS VAN DEN BROEK

 

Onlangs is voormalig minister en Eurocommissaris Hans van den Broek op 88 jarige leeftijd gestorven. Er is de laatste dagen veel gezegd in de media over zijn leven en werk. 

Wat geen aandacht heeft gekregen en naar mijn idee wel zo belangrijk is geweest, is dat Minister van den Broek de man is geweest die voor het eerst in de geschiedenis van Nederland verkiezingswaarnemers heeft uitgezonden en wel naar de eerste ronde van de presidentsverkiezingen in El Salvador, in maart 1984.

Daarmee luidde van den Broek een tijdperk in waarin verkiezingswaarnemingen een politiek methode zouden worden om democratische ontwikkelingen in een land te toetsten. 

Met zijn keuze voor het sturen van verkiezingswaarnemers naar controversiële verkiezingen zoals in El Salvador, Nicaragua en Suriname heeft Hans van den Broek een belangrijke bijdrage geleverd aan de processen voor democratisering in landen waar nog  geen democratische politieke cultuur bestond of nog gebrekkig ontwikkeld was.

Van den Broek is zorgvuldig te werk gegaan bij het stellen van voorwaarden waaronder waarnemers hun werk moeten doen.   

Op de eerste plaats garandeerde hij de onafhankelijkheid van de waarnemers. Waarnemers bepalen zelf hun agenda, wat ze willen zien, wie ze willen spreken en waarover ze rapporteren aan de regering.

“De waarnemers zullen geheel vrij zijn om zonder enige restricties. Van welke aard dan ook, te rapporteren. Zij hebben tot taak om zich een oordeel te vormen over het verloop van de verkiezingen. De regering neemt op zich het rapport van de waarnemers onmiddellijk na ontvangst aan de Staten-Generaal te doen toekomen en tezelfdertijd openbaar te maken.” (Referentiekader Nederlandse Waarnemers Presidentsverkiezingen El Salvador en antwoorden van de Minister van Buitenlandse Zaken, op vragen van de Tweede Kamerleden mevrouw Herfkens en de heer Ter Beek van de PvdA.)

Deze basisvoorwaarde werd gevolgd door een aantal aanvullende voorwaarden:

De waarnemers toetsen of de verkiezingen een belangrijke stap zijn in de richting van democratisering, in het bijzonder in die landen waar eerlijke en vrije verkiezingen via de geheime stem nooit of bijna nooit hebben plaatsgevonden.

De waarnemers toetsen of de verkiezingen een nuttige stap zijn op weg naar een dialoog tussen strijdende partijen in landen waar gewapend geweld deel uitmaakt van de politieke cultuur.

Het sturen van waarnemers door de regering betekent geen voorafgaande legitimering van het heersende regime.

Gezien de bovenstaande voorwaarden kan de waarneming niet beperkt blijven tot een soort boekhoudkundige controle van de verkiezingsprocedure en de verkiezingen als zodanig. 

Integendeel, de waarneming dient zich uit te strekken tot het gehele politiek veld waarbij de verkiezingen een momentopname zijn van de volkswil. Daarom behoren de waarnemers de politieke campagnes te volgen, de vrijheid van meningsuiting te toetsen, de rol van de media in aanmerking te nemen, de vrijheid van partijvorming en vereniging te bezien, enz. Al deze zaken vormen de basis voor een democratisch politiek proces.

Van de waarnemers wordt verwacht dat zij daarom ongeveer twee weken voor de verkiezingen in het land zijn. De waarnemers dienen over voldoende kennis van land en volk beschikken en de taal spreken.

De ervaringen met verkiezingswaarnemers als een instrument tot controle van het verkiezingsproces en als steun voor democratische ontwikkelingen in El Salvador 1984 waren dusdanig dat Minister van den Broek min datzelfde jaar opnieuw twee waarnemers stuurde naar de presidentsverkiezingen in Nicaragua.

In 1987 stuurde van den Broek een team van zeven waarnemers naar de verkiezingen in Suriname. In 1990 stelde hij de VN verkiezingsmissie ONUVEN 5 waarnemers ter beschikking tijdens de algemene verkiezingen in Nicaragua.