DEEL 3. RUSSISCH KOLONIALISME, EEN GESPREK

 

De dissident advocaat Aleksej Navalny (1976-2014), vermoord in een Russische gevangenis, voerde oppositie voor een Rusland zonder Putin, voor een meer democratisch Rusland maar liet de koloniale verhoudingen in de Russische Federatie zo goed als onbesproken. Hij wilde geen oorlog met Oekraïne maar of hij zover ging te erkennen dat Oekraïne een zelfstandige buitenlandse politiek (NAVO en EU lidmaatschap) mag voeren, is niet duidelijk.

Imperiale Onschuld

In het boek “Imperial Innocence” onderzoek ik hoe de Russische staat het idee heeft gecreëerd dat haar rijk goed brengt, dat het een bevrijdend rijk is en dat het Russische volk martelaren zijn die zichzelf opofferen voor het welzijn van andere mensen. Dit archetype van Jezus Christus is cruciaal voor de Russische identiteit.

Toen Ilya Yashin (Russische oppositieactivist die werd vrijgelaten in de recente gevangenenruil tussen Oost en West) kritiek kreeg omdat hij terug wilde naar de gevangenis en het Oekraïense lijden niet noemde, schreef de Russische journaliste (Yulia) Latynina op sociale media: 'die critici zijn gewoon jaloers op je omdat je de kans hebt gehad om aan een kruis te hangen.' Dus ze zei in feite dat ze jaloers waren omdat (Yashin) even Jezus Christus mocht zijn. (Alexei) Navalny, (Vladimir) Kara-Murza en Yashin spelen allemaal volgens het handboek dat je als Rus presteert als je lijdt.

Imperiale onschuld is een zeer effectief instrument omdat veel Russen het hebben geïnternaliseerd. Als ik het heb over Russisch imperialisme of kolonialisme, nemen mensen het persoonlijk op en wordt een discussie over de misdaden tegen de menselijkheid die uit naam van dat rijk zijn gepleegd, extreem moeilijk. Het gesprek gaat over persoonlijke schuld, waarbij mensen vragen: 'Denk je dat ik een slecht persoon ben?' 

Maar het gaat niet om slechte of goede mensen; het gaat om het systeem dat de structuren en verhalen toestaat die op hun beurt deze misdaden mogelijk maken, en je moet er echt afstand van doen. Dit geloof in 'goede mensen' met een 'speciale ziel' verhindert veel Russen om de andere kant van het verhaal te erkennen.

Russische dissidenten

Een van de belangrijkste argumenten die Russische dissidenten naar voren brengen, is dat ze 'het goede' brengen aan andere volkeren, wat de noodzaak rechtvaardigt om het rijk te behouden. Ik noem ze geen oppositie, omdat we niet weten of ze überhaupt als oppositie zouden worden gekozen als ze de kans zouden krijgen.

Als we het hebben over de 'Russische oppositie', negeren we vaak de oppositie van nationale republieken zoals de Basjkieren, Tataren, Itsjkeriërs (Tsjetsjenen) en anderen. Zij vormen de meerderheid van de oppositie en zij steunen de dekolonisatie, terwijl slechts een kleine Russische minderheid zich ertegen verzet omdat ze hun privileges willen behouden. 

Ze leven heel goed, reizen de wereld rond en vertegenwoordigen een groot rijk. Je hoeft Poetin alleen maar op YouTube te bekritiseren en je bent welkom in Washington, Londen of Berlijn. Het is een comfortabele positie om in te zitten. Het niveau van racisme en xenofobie is zo hoog dat (Russische dissidenten) weigeren om in contact te komen met of zelfs maar te spreken over mensen uit nationale republieken, in feite proberen ze hen met deze houding uit te wissen. Dit is een bewuste strategie.

Omdat (Russische dissidenten) worden geaccepteerd als legitieme oppositieleiders in het Westen, voelen ze zich gerechtigd om namens Tsjetsjenen, Tataren, Kalmukken en Sacha te spreken — groepen die niet willen dat (de Russische dissidenten) namens hen spreken. Onlangs stelden drie Russische geleerden uit de metropoolregio, die nu in het Westen wonen, een nieuwe Russische grondwet voor. Ze stelden voor om de nationale republieken te elimineren en nieuwe soorten kiezers in Rusland te creëren, zonder zelfs maar aan vertegenwoordigers van deze republieken te vragen of ze (deze instellingen) nog steeds wilden laten bestaan.

Na Putin?

Ik geloof dat het Russische kolonialisme en de Russische koloniale identiteit niet hervormbaar zijn, net zoals het communisme dat niet was. Er zijn bijna drie jaar verstreken (sinds de grootschalige invasie van Oekraïne) en we hebben nog steeds geen stappenplan gezien van Russische intellectuelen over hoe we het Russische kolonialisme opnieuw moeten doordenken. Niemand wil er echt over praten. Als de gruwelijke beelden van Mariupol en Bucha geen ontwaking hebben veroorzaakt, zal niets dat doen.

Maar nogmaals, als we aan Rusland denken, mogen we de nationale republieken niet over het hoofd zien, omdat hun situatie heel anders is. Nationale ontwaking vindt daar snel plaats omdat hun bevolking in veel grotere aantallen sterft dan stedelijke Russen die niet zozeer door de oorlog zijn getroffen. Veel mensen in de nationale republieken voelen de pijn van Oekraïners, omdat hun voorouders precies hetzelfde hebben meegemaakt als Oekraïners vandaag de dag.

Er vindt een enorme politieke verandering plaats (in Rusland), maar die komt niet van de kolonisten, maar van de nationale republieken. Of ze zullen slagen in hun streven naar onafhankelijkheid, weten we niet. Maar de nationale ontwaking is er, en die is heel belangrijk. Ik denk dat zij de enige hoop zijn.

Het lijkt erop dat er een punt van geen terugkeer is bereikt. In de nationale republieken ontstaat een kritische massa die weigeren terug te keren en niet langer in beloften geloven. We bevinden ons op een historisch moment; de mythe van het Russische Rijk en zijn grootsheid is gestorven en zal niet snel weer tot leven worden gewekt.

Deel 1 en 2 van dit gesprek zijn verschenen op 8 en 9 januari.

Het hele interview  is verschenen in The Kyiv Independent, 11 december 2024