45. AMERICA LATINA. THERESIA VAN AVILA

 

Theresia van Avila heeft diverse kunstenaars geïnspireerd. Links Santa Teresa de Jesús, een zeventiende eeuwse kopie van een schilderij van José de Ribera te zien in het Prado te Madrid. Rechts een detail van "Extase van Theresia" van de 17e eeuwse beeldhouwer Bernini te zien in de basiliek Santa Maria Della Vittoria in Rome. "Theresia van Ávila is een van de beroemdste mystici onder de katholieke heiligen. Samen met de heilige Johannes van het Kruis heeft zij de orde van de Karmel hervormd in de zestiende eeuw. Haar geschriften hebben de mystieke theologie dermate ingrijpend beïnvloed, dat zij door paus Paulus VI in 1970 als eerste vrouwelijke heilige werd uitgeroepen tot kerkleraar." (Wikipedia: Theresia van Avila)

De volgende bedevaart is naar Avila, de stad waar de Heilige Theresia van Avila ofwel Santa Terese de Jesús, is geboren (1515). Ze is de dochter van Joodse ouders die gedwongen werden zich te bekeren tot katholieken. In die tijd had men minder respect voor anders gelovigen. Spanje was sowieso een fanatiek katholiek land. Daar kunnen de Nederlandse protestanten over meepraten.

We zien de stadsmuur al van verre liggen. Dichterbij zien we pas goed hoe indrukwekkend de muur is. De muur is gebouwd in het jaar 1100, toen de stad nog dienst deed als een bolwerk tegen de Moren. Driehonderd jaar later (1492) was met de val van Granada de herovering van Spanje een feit. Een jaar later vaardigen de katholieke vorsten het edict tegen de joden uit. 

Het zelfvertrouwen van de Spanjaarden was door de verdrijving van de Moren uit Spanje groter dan ooit. Dat werd nog groter met de verovering van Mexico en andere  Zuid-Amerikaanse landen. Spanje was een wereldrijk in wording. Een nieuwe tijd brak aan voor Spanje, de wereld en het Roomse katholicisme. 

Sinds Maarten Luther met zijn 95 stellingen de wantoestanden in de Roomse Kerk aanklaagde(1517) wankelde de Roomse kerk. Zijn aanklacht leidde tot de Reformatie wat de oorsprong was van het protestantisme. De hervormingen van Luther hadden ook geopolitieke gevolgen waarvan de opstand in de Lage Landen tegen de Spaanse Koning ofwel de Tachtigjarige oorlog de belangrijkste was.

In die tijdspanne vol onrust in Noord Europa vindt de ontmoeting tussen de Heilige Theresia en Sint Jan van het Kruis plaats. Zij betrok hem bij de hervorming van de Karmel en maakte hem tot de geestelijke vader van de nonnen in het door haar opgerichte klooster van de Ongeschoeide Karmelietessen in Avila. Je kunt Teresia de geestelijke moeder van Jan van Het Kruis noemen in zover hij die nog nodig had.

“Vijftien augustus 1567 komt Teresa de Jesús aan in Medina del Campo om er het tweede klooster te stichten van de Ongeschoeide Karmelietessen. Vijf jaar geleden is ze er in geslaagd te Avila een kleine gemeenschap te stichten van vrouwen die het oorspronkelijk ideaal van de Karmel willen beleven. Zij is erin geslaagd, ondanks onvoorstelbare tegenwerking van alles wat naam en invloed heeft in deze besloten stadsgemeenschap van een Castilië dat de weidsheid en de ernst van de nieuwe tijd en de nieuwe noden nog niet heeft geproefd. Ook Teresia wil méér! Met dit doel is zij naar Medina gekomen, de stad die beheerst wordt door het vijftiende-eeuwse Castillo de la Mota, waarin Johanna de waanzinnige, Isabella van Castilië en Caesar Borgia - eigenaardige vruchten van vijftien eeuwen Christendom - hebben gewoond. Kastelen interesseren deze vrouw echter alleen maar in functie van mensen. Hét kasteel is voor haar het kasteel van ’s mensen inwendigheid, het kasteel van de ziel.” (Blz.25 en 26 in Verzamelde Werken van Sint Jan van het Kruis)

Jan van het Kruis was in Medina om zijn eerste Heilige Mis na zijn priesterwijding in Salamanca op te dragen. Ze weet hem in te palmen voor haar plannen tot hervorming van de Karmel.

“In Medina wil zij de jonge universiteitsstudent Juan de Yepes ontmoeten die hier vanuit Salamanca zijn eerste heilige mis is komen opdragen in de Karmel van de oude observantie. Ook deze jonge intellectueel is niet tevreden met het Karmel-ideaal zoals het beleefd wordt in het instituut. Hij wil niet meer terug naar de universiteit van Salamanca, maar heeft het plan recht door te gaan naar de kartuizer van Paular. Aan hervorming in zijn eigen instituut denkt hij niet; alleen aan zijn individuele heiligheid. Zij is twee-en-vijftig, in de volle kracht van haar leven en wordt reeds Madre en hervormster genoemd door een gemeenschap die ze zelf heeft gevormd; hij is pas vijf-en-twintig en kent het leven alleen van de universiteitsbanken en vanuit de eenzaam makende ellende van zijn jongensjaren.” (blz.26 verzamelde werken van Sint Jan van het Kruis)

Ze weet hem over te halen om samen met een eveneens door Teresa uitgezochte monnik de hervorming van de mannelijke Karmel te beginnen. Uit die samenwerking ontstaat een vriendschap voor het leven. Jan van het Kruis wordt op zijn dertigste de biechtvader van de 130 nonnen in klooster der Menswording in Avila waar Teresa de priorin van is. 

Jan van het Kruis en Teresia wilden met hun hervormingen terugkeren naar de geestelijke bronnen van het Christendom, een antwoord geven op de ontstane onrust in de Roomse kerk als gevolg van de Reformatie. “De middeleeuwen zijn voorbij, de nieuwe tijd is aangebroken. Het overtollige aanslibsel wordt afgestoten. Nieuw als op de eerste Pinkstermorgen wil de Kerk de nieuwe tijd binnengaan. Vandaar een terugkeer naar het begin.” (Blz 26-27 in Verzamelde Werken van Sint Jan van het Kruis)

Als mystici en begenadigde schrijvers blijken zij ook nog eens over praktisch organisatie en management talenten te beschikken. Hoe anders zouden zij nieuwe kloosterordes van de grond af aan op hebben kunnen bouwen? Ze leefden niet met hun hoofden in de wolken zoals vaak wordt gedacht van mystici. Hun mystieke geestelijke leven stond een praktische aanpak van het aardse leven geenszins in de weg. Integendeel, het was een inspiratiebron voor juist dat praktische handelen. 

Het einde van de middeleeuwen brengt in Europa het nieuwe land Nederland voort, als het ware gewelddadig geboren uit het Spaanse rijk. Nog tijdens de tachtig jaar durende opstand laat ook dit nieuwe land zich in de wereld gelden. Spanje mag dan een deel van zijn rijk in Noord Europa verliezen, het sticht tegelijk nieuwe reusachtige rijken wereldwijd die de loop van de wereldgeschiedenis veranderen.  

Het uit bloed en tranen geboren Nederland volgt in de voetsporen van zijn vroegere overheersers en bouwt een wereldhandelsrijk op. De Republiek der Nederlanden wordt dankzij de Verenigde Oost Indische Compagnie het eerste kapitalistische burgerland in de wereld.