ARNON GRUNBERG EN HET NIEUWE NATIONALISME

Ik zag Arnon Grunberg (links) en Dimitri Verhulst samen op de Toverberg van Thomas Mann in de laatste aflevering van de TV documentaire "Made in Europe"

Arnon Grunberg was het soort intellectueel waar je als je een beetje de wereld wilde volgen, niet om heen kon. Hij was een soort nieuwe held van de letteren, een trend die je niet mocht missen. Ik wil nadrukkelijk niet zeggen held van links, want daar is hij te slim voor. Voorganger van liberaal en intellectueel Nederland is misschien een betere omschrijving. Je kwam hem zoals te doen gebruikelijk overal tegen, in kranten, op de radio en uiteraard de kijkbuis. Hij is schrijver, journalist, essayist columnist, politiek commentator en spelmaster tegelijk. Een manusje van alles in de categorie Hogere Letteren.

Ik heb links en rechts, hier en daar heel wat stukjes van en interviews met hem gelezen. Voor mij rees het beeld op van trendy Nederlandse liberale intellectueel, bezig met het raadsel van ons bestaan, de liefde en post moderne kritiek op van alles wat hem voor de voeten kwam. Ik las ook dat hij niet stil zat. Hij werd een steeds bereisdere Roel en ook in dat opzicht was hij trendy.

petrus nelissen, "Hollands Glorie" uit de serie Vaderlandsliefde,
acryl op canvas, 60 x 80 cm

Maar waar wilde hij heen? Daar kwam ik niet achter. Hij maakte op mij de indruk dat hij zich uitleefde in de grote en kleine letteren. Ik vond dat hij leed onder de ondraaglijke lichtheid van het woord zoals veel woordkunstenaars in onze contreien. Hij nam de privileges van vrijheid, vrijblijvendheid en zorgeloosheid om het bestaan als vanzelfsprekend.

In de rest van de wereld zijn die dingen minder vanzelfsprekend. Maar wie zoals Arnon Grunberg met open ogen en oren reist, ontdekt hoe vrij en vrijblijvend, op het onverschillige af, en hoe zorgeloos het leven is in Nederland en Europa. Tot dat zich onverwachte veranderingen aandienen als gevolg van ‘het nieuwe nationalisme’. Dan blijkt ineens hoe kwetsbaar Europa is, een zeepbel haast die eenmaal in de hoogte uit elkaar dreigt te spatten.

petrus nelissen, "Ontwerp Nederlandse Vlag" uit de serie Vaderlandsliefde,
pigment liner op papier, digitaal ingekleurd, 9x9 cm

Dit ‘nieuwe nationalisme’ is niet door Trump uitgevonden maar wel dankzij de macht van de Noord Amerikaanse president met kracht nieuw leven ingeblazen. Mijn eerste ervaring met dit nieuwe nationalisme was al jaren eerder toen ik de leus las “Eigen volk eerst” van het toenmalige Vlaams Blok nu Vlaams Belang. Toen ik Trump “America First” voor het eerst hoorde roepen, dacht ik dan ook dat hij dat afgekeken had van Vlaams Belang.

Intussen vreet dit nieuwe nationalisme zich onder de naam populisme steeds dieper in  het politieke, sociale verkeer en de cultuur van Europa. Er kan een snufje links inzitten, dat zat in het Duitse Nationaal Socialisme immers ook, het is en blijft nieuw nationalisme. Dit nieuwe nationalisme nu dreigt dat vrije, liberale Europa uiteen te doen spatten.

In Nederland hebben we een dergelijke dreiging onder aanvoering van de Bende van Wilders nog naar de tweede plaats kunnen verbannen, maar voor hoe lang nog? Want laten we de waarheid onder ogen zien, de nationalistische geest is uit de fles. En godbetert de Engelsen zijn er mee begonnen met hun Brexit. Uit angst voor de Duisters en nostalgie naar hun grootse verleden, zijn  ze met hun rug naar Europa gaan staan. Wie volgt? De Fransen straks met madame Le Pen, de Duitsers met de val van Merkel?

petrus nelissen, "Het Huis van Oranje 2" uit de serie Vaderlandsliefde,
digitaal bewerkte pentekening op notitiepapiertje van 9x9 cm

Natuurlijk, een beetje nationalisme kan geen kwaad. Het zijn de restanten van ons stamdenken dat we nu eenmaal nodig hebben als houvast in een alsmaar woeliger wordende wereld. Dat houvast mag en moet, anders weten de mensen niet meer waar ze heen moeten of waar ze aan toe zijn. En als mensen dat niet meer weten dan komt de beer in ze los met als gevolg zinloze haat, oorlog, wreedheden, vernielzucht en geweld.

Arnon Grunberg heeft dat intussen door gekregen, zo hoorde ik in een interview met de Belgische schrijver Dimitri Verhulst in diens laatste aflevering van de TV documentaire serie “Made in Europe”. Grunberg zei dat hij nooit had kunnen denken dat hij nog eens ooit Merkel zou moeten verdedigen. Maar, zo verzuchtte hij, "tijden zijn veranderd en ik dus ook. De tijd dat je op de voorpagina van de Volkskrant vrijblijvend je kon afvragen waar dat Europa nou eigenlijk goed voor is, is volgens hem voorbij."

Grunberg ziet scherp dat vrijblijvendheid geen optie meer is. Wil hij als woordtovenaar overleven dan heeft een intellectuele missie te vervullen, eentje waarin hij een kant moet kiezen in de strijd om het behoud van het goede in dit geval het Verenigde Europa. Beter laat dan nooit. Nu maar hopen dat al die andere woordtovenaars ook tot dat besef komen dat de tijden van Europese vrijblijvendheid en onverschilligheid voorbij zijn. Misschien komt het dan toch nog goed met Europa en dat is al heel wat,  want dood gaan we toch.