WANNEER IS EEN LEVEN VOLTOOID?

Stephen Hawking

Ik lees in de kranten dat de artsen de wet op voltooid leven onnodig vinden. Van meet af aan heb ik me afgevraagd wat in ’s hemelsnaam een voltooid leven is? Is dat als je 25 boeken hebt geschreven en geen inspiratie meer hebt voor een 26ste? Of is dat als je partner is gestorven en je niet tegen de eenzaamheid kunt? Of is je leven voltooid als je kinderen goed terecht zijn gekomen meer jij ondertussen met je gezondheid sukkelt?

Volgens mij komt “voltooid leven” neer op “er geen zin meer in hebben.” Daar kunnen duizend en een redenen voor zijn maar het is altijd héél erg persoonlijk. Neem nou de natuurkundige, kosmoloog en wiskundige Stephen Hawking. Op zijn twintigste jaar kreeg hij de ziekte ALS, een ongeneeslijke ziekte die de zenuwcellen aantast tot het lichaam helemaal is verlamd. Het denkvermogen wordt daarentegen niet aangetast. Hawking brengt nu zijn leven door in een elektrische rolstoel en kan alleen nog maar praten via een stemcomputer. Hij is 71 jaar en hij spreekt niet van een voltooid leven. Blijkbaar is zijn geest sterker dan zijn lichaam.

Die verhouding tussen geest en lichaam ligt bij elk mens anders. We weten daar ook nog nog maar weinig over, hoe we ook ons best doen. Er is daarom geen peil aan op te trekken wanneer een leven voltooid is. Wat voor de een voltooid is, is voor de ander nog lang niet af. 

Er zijn zelfs wetenschappers die beweren dat we straks wel 140 jaar oud kunnen worden. Hoezo voltooid leven? Het is en blijft een uiterst persoonlijke, individuele aangelegenheid. Er zijn geen objectieve criteria voor. De term “voltooid leven” is wetenschappelijk niet hard te maken. het is een subjectieve aangelegenheid. 

Als dat zo is, waarom zou de overheid dan bij wetgeving verantwoording moeten nemen voor zo een uiterst persoonlijke beslissing? Waarom moeten anderen, waaronder artsen daarmee belast worden en wie weet straks ook nog rechters en allerlei andere instanties? 

Het merkwaardige is dat aan de andere kant de doodstraf is afgeschaft omdat wij als samenleving vinden niet het recht hebben om over leven en dood van een ander te beslissen. Hoe erg de misdaad ook, we laten het leven van de misdadiger ongemoeid. De samenleving wil zich niet meer uitspreken over dood als straf. 

Bij een zogenaamd voltooid leven moet de samenleving dan weer wel verantwoordelijkheid aanvaarden voor de dood van een persoon? Dat is in tegenspraak met het voorgaande. Aan de ene kant mag de maatschappij het leven niet nemen aan de andere kant zou dat wel mogelijk moeten maken. Dat is toch niet redelijk.

Toch is het de partij van de redelijkheid D66 die de wet op “voltooid leven” propageert. Dat komt door het heilige geloof van D66 in het liberale beginsel van de soevereiniteit van het IK. Maar die soevereiniteit van het ik is niet vol te houden in het licht van het feit dat de mens tegelijk ook een sociaal wezen is. Precies op dat punt loopt de soevereiniteit van het ik vast op het jij, wij of de ander.

Aansluitend daarop mis ik ook het inzicht bij D66 dat een mens niet altijd redelijk is, kan zijn of wil zijn. Een mens is meer dan verstand alleen. Een mens is geest en lichaam maar ook verstand en gevoel. Iedereen beseft dat hij of zij een vat vol tegenstrijdigheden kan zijn, vol gevoelens, passie en hartstochten die soms wel en soms niet met het verstand in goede banen geleid kunnen worden. 

Omgekeerd kan ook het verstand wel degelijk uit de rails lopen en in alle redelijkheid onredelijk worden. We hebben gezien wat fascisme, communisme en andere sociaal-politieke experimenten die volledig op de rede gebaseerd waren, voor menselijk leed teweeg hebben gebracht.

Het inzicht dat we als mensen vaten vol tegenstrijdigheden zijn, zou ons nederig moeten maken, vooral op het snijvlak van dood en leven.Wij zijn geen goden. We weten niet waar we vandaan komen, we weten niet waarom we op aarde zijn en we weten niet wat de dood betekent. We hebben vermoedens en theorieën, religies en overtuigingen, maar we weten het niet.  

We kunnen ook niet in de ziel en de gedachten van de ander kijken. We moeten veel zaken overlaten aan het ongrijpbare en onbegrijpelijk willen we niet verstrikt raken in onze eigen persoonlijke en sociale tegenstrijdigheden. Als mislukte goden moeten we nederig willen zijn en beseffen dat mens en maatschappij niet helemaal maakbaar zijn, hoe graag we dat ook zouden willen. Het blijft prutsen in de marge. Blijf er daarom vanaf.