KONINGEN OP KRAAMVISITE

Jheronimus Bosch, 'Aanbidding van de Koningen', Drieluik,
Madrid, Museo Nacional del Prado

Met het schilderij “De aanbidding van de koningen” van Jheronimus Bosch is wat aan de hand. Je zou zeggen, wanneer is dat niet bij Bosch? Die man schildert immers nooit normale dingen, ook al lijkt het op het eerste gezicht zo normaal als een koe in de wei? 

We zien het bekende plaatje van een kerststal met in het midden het kindeke Jezus op schoot bij zijn moeder Maria, die samen devoot geëerd worden door 3 koningen. Onder het kind ligt een aandoenlijk wit schootkleedje zodat het kleed van Maria niet meteen onder gepoept of geplast wordt.

Er staan twee blanke en een zwarte koning voor Maria met kind. Heb je net Sinterklaas met Zwarte Piet gehad en dan staat daar ineens een zwarte koning, pal voor Maria en het kindeke Jezus. Het is nog een mooie koning ook, meer een jonge prins, helemaal in het wit gekleed met een exotisch cadeau in zijn hand en een al even exotische dienstbode achter zich. Afrika als een jonge prins op kraambezoek bij Maria en Jezus. Mooier kan het niet worden.

De oude neergeknielde grijsaard met rode mantel heeft zijn gouden beeld al voor de voeten van Maria gezet. De tweede grijs behaarde koning ziet er met zijn metalen kraag vol afbeeldingen een stuk krijgshaftiger uit. Hij heeft een gouden bord in de hand als cadeau voor de pasgeboren koning. 

Volgens de overlevering waren de 3 koningen door een heldere ster aan de hemel op de hoogte gebracht van de geboorte van een koningszoon. Dezelfde ster die ook de eenvoudige herders de weg naar de stal had gewezen. Die herders symboliseren het volk dat nieuwsgierig toekijkt. Ze loeren door een gat in de muur en vanaf het dak. Volk is nu eenmaal altijd nieuwsgierig.

Tegenwoordig zouden er TV camera’s staan en een groep paparazzi. De omstanders zouden selfie’s maken Jezus en Maria. Jammer dat dat toen allemaal nog niet bestond. Dan hadden we nu met veel meer zekerheid kunnen vaststellen hoe die geboorte van Jezus heeft plaatsgevonden. Nu moeten we er toch steeds naar raden ondanks bijvoorbeeld dit vroege schilderij van Bosch, die er ook zelf niet bij geweest is. 

Het mooie is dat de 3 koningen er geen moeite mee hebben dat een koningszoon in een stal is geboren. Blijkbaar was dat toen nog niet zo gek. Dat is vandaag de dag anders. Koningszonen en dochters worden in paleizen geboren met een gouden lepel in de mond. Ze zijn ook kinderen van erkende koningshuizen en niet zoals in dit geval van een eenvoudige plattelandsmeisje als Maria en een timmerman Jozef.

Over de meest opvallende man op het plaatje hebben we het nog niet gehad. We zien tussen de 3 koningen een half naakte man in de vervallen deur van de stal staan alsof hij zich een beetje schaamt voor zijn blootheid. Dat zou kunnen. Je gaat niet half naakt op kraamvisite. Dat is een regelrechte provocatie. Achter hem in de stal staat blijkbaar nog meer volk dat - zo te zien - bij hem hoort. 

Aangezien de bloterik met helm op zo te zien de helm van de middelste koning vast heeft, horen ze bij elkaar. Maar wie is hij dan? Ook iemand uit Azië zoals de middelste koning? Maar waarom dan? Zo op het eerste gezicht heeft zo’n man daar niks te zoeken. Nog minder snap ik dat Bosch hem zo een prominente plaats op het schilderij geeft. De bloterik heeft ook nog een koninklijke helm op zijn hoofd.

Ik heb wel een verklaring gevonden voor de aanwezigheid van deze naaktloper. Het staat in “De ‘geheimtaal’ van Jheronimus Bosch” van Jeanne van Waadenoijen (Hilversum 2007, blz. 61 en 62). Die verklaring lijkt geschiedkundig verantwoord maar is onbevredigend. Hij zou een volk vertegenwoordigen uit het Verre Oosten dat al enige Christelijke ideeën zou hebben gehad. Hij is een vooraankondiging van wat Jezus zal gaan brengen. Toch blijft er ondanks die verklaring er iets raars rond de man hangen.