DE EENZAAMHEID VAN STALIN

Stalin kende de liefde niet.
Niet in zijn privéleven en nog minder voor de mensen die hem omringden
laat staan voor de medemens. Stalin werd gedreven door machtswellust
daarin gesteund door de ideologische arrogantie van het Bolsjewisme.
(een digitale fotocollage van Petrus)

Onlangs was ik op een begrafenis van een dochter van onze buurvrouw die op veel te jonge leeftijd zo maar plotseling dood in bed lag. Hartfalen heet dat tegenwoordig. Tijdens de katholieke rouwdienst in het intieme oude kerkje van Londerzeel, las de dienstdoende vrouwelijke pastor een hoofdstuk voor uit de brief van apostel Paulus aan de Korintiërs. Ik ben geen liefhebber van deze tot Jezus bekeerde Romeinse legionair, maar dit hoofdstuk is me altijd bijgebleven. Het is een van de meest poëtische én overtuigende teksten die ook ooit gehoord heb over de liefde.

Hoofdstuk13: De liefde

[1] Al sprak ik de talen van alle mensen en die van de engelen – had ik de liefde niet, ik zou niet meer zijn dan een dreunende gong of een schelle cimbaal. [2] Al had ik de gave om te profeteren en doorgrondde ik alle geheimen, al bezat ik alle kennis en had ik het geloof dat bergen kan verplaatsen – had ik de liefde niet, ik zou niets zijn. [3] Al verkocht ik mijn bezittingen omdat ik voedsel aan de armen wilde geven, al gaf ik mijn lichaam prijs en kon ik daar trots op zijn – had ik de liefde niet, het zou mij niet baten.

[4] De liefde is geduldig en vol goedheid. De liefde kent geen afgunst, geen ijdel vertoon en geen zelfgenoegzaamheid. [5] Ze is niet grof en niet zelfzuchtig, ze laat zich niet boos maken en rekent het kwaad niet aan, [6] ze verheugt zich niet over het onrecht maar vindt vreugde in de waarheid. [7] Alles verdraagt ze, alles gelooft ze, alles hoopt ze, in alles volhardt ze.

[8] De liefde zal nooit vergaan. Profetieën zullen verdwijnen, klanktaal zal verstommen, kennis verloren gaan – [9] want ons kennen schiet tekort en ons profeteren is beperkt. [10] Wanneer het volmaakte komt zal wat beperkt is verdwijnen.

Kort samengevat komt het erop neer dat liefde eeuwig is en de rest flauwekul. Ik geloof dat Paulus gelijk heeft, buiten de liefde is er niks wat blijft of beklijft of wat de moeite waard is. Maar natuurlijk denkt daar helaas niet iedereen zo over. 

De begrafenis van Lenin. De kist werd gedragen door Stalin (links achter), M. Kalinin, Bukharin, Lev Kamenev, M. Tomsk, Molotov.

Unknown photographer, Moscow, January 1924.

(State Historical Museum "Lenin Hills.")

Neem nou Stalin (1878-1953). Een paar dagen na de begrafenis zag ik de zoveelste documentaire over deze onvoorstelbare wrede en machtsbeluste dictator. De docu was gemaakt met nieuw filmmateriaal in kleur dat vanaf 1924, de dood en begrafenis van Lenin (1870-1924), beschikbaar was gekomen. De docu vertelt ons hoe alle partijgenoten die samen met Stalin de kist van de dode Lenin naar diens graf droegen, in de loop der jaren door toedoen van Stalin zijn opgeruimd. Stalin is dan ook te boek komen staan als de man met een oneindige machtswellust en meedogenloze wreedheid, gesteund door de ideologische arrogantie van het communistisch gelijk. Iets was hij zelf blijkbaar al voorzag toen zichzelf de naam Stalin -man van staal – gaf bij het begin van zijn loopbaan als nationaal bolsjewiek.

Maar wat we ook zagen was de groeiende eenzaamheid van Stalin. Zijn eerste vrouw Jekatarina stierf een jaar na hun huwelijk (1907). Stalin zou na haar begrafenis gezegd hebben “ "Dit schepsel wist mijn stenen hart zachter te maken, maar ze is gestorven en met haar stierven mijn laatste warme gevoelens voor het mensdom". Of het waar is weten we niet maar het zou best kunnen, gezien zijn levensloop.

Naast Stalin zit zijn tweede vrouw de 20 jaar jongeren Nadezjda Alliloejeva.

Zijn tweede vrouw Nadezjda (1901-1932), niet langer bestand tegen zijn lompheid en arrogantie en wetende van de hongersnoden die hij willens en wetens aanrichtte, pleegde 31 jaar oud zelfmoord. Ze kon zijn pesterijen en vernederingen niet langer verdragen. Zijn zoon Jacov uit het eerste huwelijk van Stalin deed een mislukte poging tot zelfmoord wat zijn vader het cynische commentaar ontlokte “dat hij niet eens goed kon richten.”. Vanwege haar liefdesleven had Stalin met zijn lievelingsdochter Svetlana (1926-2011) permanent een getroebleerde verhouding en naar het schijnt behandelde hij haar al even lomp en grof als haar moeder. Svetlana was 6 jaar oud toen haar moeder zelfmoord pleegde. 

En inderdaad, als je de balkon scène bekijkt op het Rode Plein tijdens de overwinningsparade na de Tweede Wereldoorlog dan zie je daar een robuuste maar heel eenzame Stalin staan. Zijn dood, zo weten we nu, was een hoogtepunt van eenzaamheid. Twee dagen lang lag hij dood in zijn werkkamer zonder dat iemand van zijn hofhouding, ook zijn artsen niet, het waagden hem te benaderen, bang dat ze waren dat een enkele verkeerde handeling hen de kop zou kosten.

Een foto van Stalin met zijn dochter Svetlana Aliloejeva.
Zij zou zelfs op een gegeven moment naar West Europa
en uiteindelijk de VS vluchten.
Na de dood van haar vader keert ze weer terug naar Moskou.

Of Stalin enig inzicht had in het hoe en waarom van zijn eenzaamheid weten we niet en zullen we waarschijnlijk ook nooit weten. Als de zelfmoord van zijn vrouw hem niet de ogen geopend had voor zijn blinde machtshonger en arrogantie wat kon hem daarna nog ziende maken? Niets of niemand meer want uit angst voor hem was iedereen om hem heen tot zelfs buitenlandse communisten hielenlikkers geworden. Niemand kon hem nog zonder levensgevaar in de ogen kijken, zoveel had de zelfmoord van zijn vrouw wel duidelijk gemaakt.

Stalin was of van meet af aan of misschien gaandeweg ongevoelig geworden voor de liefde. En zonder liefde wordt een mens heel erg eenzaam. Ik vrees dat er bij de dood van Stalin geen woorden van liefde zijn gesproken. Het ging over zijn grootsheid, zijn onmetelijke wijsheid, inzichten en andere deugden die pasten bij zijn persoonsverheerlijking en waarin veel Sovjet burgers bij gebrek aan kritische informatie en afstand ook nog in geloofden. Een geloof dat door de jaren heen verkeerde in ongeloof, tenminste bij degenen die het alsnog zagen.