ONEINDIGE HOEVEELHEID APEN

Panorama, 36ste jaargang, no. 24, 16 juni 1949

Toen ik de stelling las dat 'als een oneindige hoeveelheid apen willekeurig op de toetsen van een oneindige hoeveelheid typemachines zouden drukken, ze op een bepaald punt vrijwel zeker de complete werken van Shakespeare zouden produceren' (Filosofie Kalender 9 juli 2014, stelling van Emile Borel) , moest ik meteen denken aan de evolutietheorie. Niet aan de gebruikelijke opvatting dat de mens afstamt van de apen, want daar heb ik geen moeite mee. Dat de mens afstamt van de aap in de ruime zin van het woord lijkt me vanuit de natuur logisch. De natuur gaat toch niet telkens het wiel uitvinden en opnieuw beginnen? De mens is een aap met zelfbewustzijn. Dat staat wel vast.

Het zit hem in dat zelfbewuste van de mens. Hoe is dat zo gekomen bij de mens? Hoe kom je van niet-zelfbewustzijn zoals we dat van dieren en planten kennen, tot zelfbewustzijn? Dat is een grondige kwaliteitsomslag die een scherpe grens trekt tussen mens en de de rest van de levende schepping. Hoe moeten we die kwaliteitsomslag verklaren? Een van de verklaringen is verwant aan de stelling over het oneindige aantal apen namelijk die van de kansberekening gebaseerd op heel veel tijd en en materie. Zoals je met heel veel -oneindig veel- apen en heel veel tijd -oneindig veel – tijd, de werken van Shakespeare als het ware vanzelf tot stand kunt brengen, zo zou ook het leven en het zelfbewustzijn kunnen ontstaan uit dode materie als er maar genoeg tijd en materie voorhanden is.

Het leven en het zelfbewustzijn zijn een kwestie van toeval in een zee van tijd en materie. Dat zijn de steigers waar de evolutietheorie tussen hangt. Zonder kansberekening geen evolutietheorie. Maar is de theorie daarmee compleet en overtuigend? Over het hoe en waarom dode materie tot leven zou kunnen komen eventueel na duizenden miljoenen jaren, weten we helemaal niks. Het zou toch geruststellender zijn als we aanwijzingen vonden hoe dat eventueel in zijn werk zou kunnen zijn gegaan.

We zoeken daarom met man en macht in twee richtingen. De eerste is die van het heelal. We speuren het heelal af naar leven elders als bewijs dat onze kansberekening klopt. Statistisch gesproken moeten er meer planeten zijn met leven dan alleen de aarde. De tweede richting is die van de microkosmos; van de atomen, de neutronen, de Higgsdeeltjes maar ook van de levende cellen. We vermoeden dat daar ergens in zo'n allerkleinste deeltje of cel ook het geheim van het leven besloten ligt.

Waarom willen we dat weten? Omdat we (zelf)bewustzijn hebben. Daarom worden we gedreven door willen weten, door nieuwsgierigheid. We willen weten waar we vandaan komen en liefst ook waar we als mensheid heen gaan. De statistische toevalsverklaring van ons bestaan en de schepping in het algemeen is en blijft onbevredigend zonder aanvullende aanwijzigingen hoe het mogelijk is geweest dat uit dode materie uiteindelijk leven is ontstaan. Tijd en materie als factoren zijn niet voldoende. Er moet meer te vinden zijn Dokter Watson.

Is de vraag van het ontstaan van het leven opgelost dan rest ons nog altijd van het zelfbewustzijn van ons mensen. Hoe komt het dat enkel de mens, die onmiskenbaar verwantschap vertoont met de aap, zelfbewust leeft en de rest van al wat leeft zich niet van zichzelf bewust is? Op zoek daar naar graven we met alle mogelijke middelen in ons mensenbrein op zoek naar de oplossing van dat geheim. We worden zo gedreven door onze wil tot weten dat we ook daar kosten noch moeite sparen. Kortom, er is nog veel werk aan de winkel. Werk waar zelfs oneindig veel apen ons mensen niet bij kunnen helpen. We zullen het zelf moeten doen.