VINCENT VAN GOGH

Vincent van Gogh, Naaister, Etten, 1881, Rijksmuseum Kröller-Müller,Hoge Veluwe. "Een mooi uitgewerkte tekening met het model in tegenlicht. Vincent's techniek is duidelijk vooruitgegaan al relativeert hij als volgt:"Natuurlijk zijn dat geen meesterstukken, maar toch geloof ik waarlijk dat er ietss gezonds en werkelijks in zit". (blz. 98 in 'Van Gogh in Etten, catalogus bij de tentoonstelling over leven en werken van Vincent van Gogh in 1881 in Etten-Leur, gehouden van 30 maart tot 31 juli in het Van Gogh-centrum te Etten-Leur.) Vincent was een verwoed tekenaar van het Brabantse boerenleven in de tijd dat hij daar woonde en werkte. Zijn grote voorbeeld was Jean Francois Millet (1814 - 1875), schilder van het boerenleven.

Een vierdelig Nederlands docudrama over Vincent van Gogh, een van onze grootste schilders. Ik kijk gewoonlijk niet naar Nederlandse series of films. Mij te houterig allemaal. Het lijkt wel of Nederlandse filmers en acteurs hun best doen om je niet te laten vergeten dat er toneel gespeeld wordt. Wegdromen bij verrassende beelden en dialogen is er niet bij. Het blijft allemaal Nederlands nuchter. Maar nieuwsgierigheid dreef me deze keer om toch te kijken.

Het docudrama “Een huis voor Vincent” is een tweeluik. Twee levens, niet naast maar door elkaar. Terwijl we het leven van Vincent leren kennen, zien we zijn neef Vincent Willem, zoon van zijn geliefde broer Theo, zijn best doen om de enorme collectie schilderijen van zijn oom in Frankrijk te slijten. Met de opbrengst moet -god betert – het project voor een hoge snelheidstrein gefinancierd worden. Maar goed dat dat niet is doorgegaan. We weten nu dank zij Fyra wat daar terecht van zou zijn gekomen. Je moet er ook niet aan denken dat een Frans museum eigenaar zou zijn geworden van de Van Gogh collectie. De Fransen zouden Vincent onverbiddellijk tot landgenoot -notre Vincent- gebombardeerd hebben. Nu hebben we dank zij zijn neef het Van Gogh museum als een huis voor Vincent.

Vincent was niet alleen een begeesterd schilder maar ook een begenadigd schrijver. Dat besefte ik pas stoen ik zijn brieven aan zijn broer Theo begon te lezen. Ik vind zijn brieven net zo goed of misschien zelfs wel beter dan van Gerard Reve. Vincent schreef zijn broer zonder winstoogmerk, puur en alleen uit broederliefde en ter verantwoording van de centen die hij van zijn broer kreeg. Gerard was daarentegen uiteindelijk ook broodschrijver zoals hijzelf vaak zei. Brood was nou net Vincent's zijn probleem net als schildersmateriaal. Hij had nooit geld. Zijn leven lang heeft hij zijn hand op moeten houden bij broer Theo. Heeft Theo daarover geklaagd, gezeurd en gemekkerd? Niet dat ik weet.

Waar kom je zo'n broederliefde nog tegen? En dan te weten dat Theo toch ook een gezin moest onderhouden. Heeft diens vrouw Jo er ooit iets van gezegd? Ik bedoel, het is toch voor de hand liggend dat ze tegen haar man gezegd zou hebben dat hij eens aan zijn eigen huishouden moest denken in plaats van huishoudgeld te geven aan een haveloze, soms krankjoreme schildersbroer en hoerenloper wier schilderijen je niet aan de straatstenen kwijt kunt? Maar over zulke zaken horen of zien we niks in het felrealistische maar fantasieloze docudrama. In plaats daarvan zien we zijn broer als een zoutloze, brave galeriehouder. Zijn vrouw Jo is al een even brave vrouw terwijl zij zonder een cent subsidie, de hele collectie schilderijen én brieven na de dood van haar man geordend heeft en zo bewaard heeft voor het nageslacht. Niet voor het geld maar vanwege de zeggingskracht van de schilderijen en tekeningen. Jo zou daarvoor postuum alsnog het Grootkruis van Verdienste voor moeten krijgen net als trouwens haar man, Vincent's broer Theo.

We zien in het vierde deel dat Vincent zijn broer Theo en diens vrouw Jo probeert over te halen bij hem in Zuid Frankrijk te komen wonen. Maar Theo en Jo weigeren. Ik snap dat. Waar moet Theo met zijn gezin in zo'n verlaten dorp van leven? Als galeriehouder moest hij, zeker in die tijd, bij zijn afzetmarkt wonen en die was nu eenmaal in Parijs. De droom van Vincent om met zijn broer en diens vrouw op het vredige platteland te wonen was een onmogelijke romantische droom. Net zo onmogelijk als zijn droom om met Gauguin een soort schilderssameleving te vormen. Hijzelf als dromer was daarbij overigens het grootste obstakel maar dat had hij niet door. Onbegrepen eenzaamheid dat was zijn hoogst persoonlijke drama dat in de serie helaas niet tot leven komt.

Het docudrama is van een hoog Nederlands realistisch gehalte terwijl Vincent alles behalve een realist was. Van Gogh was een idealistische dromer op zoek naar de zin van zijn leven, waarbij hij geen genoegen nam met minder dan het maximale. Hij wist met zijn leven eerst geen raad. Moest hij gevallen vrouwen helpen zoals zijn Sien die eigenlijk niet eens geholpen wilde worden of moest hij het woord van Jezus Christus prediken zoals zijn vader deed in het Brabantse Zundert? Hij studeerde voor dominee maar het lukte niet. Vervolgens probeerde hij het als lekenprediker bij de mijnwerkers in de Borinage. Maar die begrepen hem net zo min als zijn collega's. De mijnwerkers snapten zijn hartstocht niet voor hen, verworpenen onder de aarde. Zijn omgeving begreep zijn hartstocht niet voor het leven van en bij de gewone man en vrouw. Zijn vader en moeder begrepen er in ieder geval niks van dat hun zoon in alles hartstochtelijk was. Alleen zijn broer Theo en diens vrouw hadden een vermoeden van wat Vincent ten diepste bewoog. Maar dat nam niet weg dat zijn hartstochtelijkheid het samen leven met hem moeilijk maakte. Gelukkig was daar de schilderkunst. Daarin kon Vincent uiteindelijk zijn hartstochten voor mens en natuur uitleven in kleur en vorm. We mogen de schildersgoden danken voor zo'n schilder.