41. AMERICA LATINA. NOORD AMERIKA DE GROTE BEMOEIAL

Mijn Colombiaanse vriend Alvaro poseert in de besneeuwde bergen van Segovia (april 1974)

Hoe leg ik aan Alvaro uit dat de Bommelverhalen net zoveel zeggen over Nederland als de geschiedenis van de familie Buendia in “Honderd Jaar Eenzaamheid” over Colombia? Waar zitten de verschillen en waar de overeenkomsten? 

Om te beginnen mankeert het me aan voldoende kennis van het Spaans. Ik kom een eind, maar niet ver genoeg om Alvaro een afgetekend beeld te geven van onze samenleving met bijpassend verhaal en uitleg.

Neem nou de figuur van Grootgrut uit Rommeldam. Hij is de klassieke Nederlandse kruidenier, beleefd, zuinigjes en op zijn woorden en centen passend. Lopen er in Colombia ook zulke figuren rond? Is een hoofdfiguur als Bommel, een parvenu zoals de adelijke Canteclaer vaststelt, maar die wel goede bedoelingen heeft met de verdrukte mens, is die denkbaar in Colombia?

Onze werelden zijn zo verschillend dat het haast ondoenlijk is om er een brug tussen te slaan. Je kunt je wijs maken dat we allemaal wereldburgers zijn maar dat is lang niet genoeg om elkaars werelden daadwerkelijk te begrijpen. 

Alvaro kent mijn wereld alleen van horen zeggen, van Frans, mij en andere Nederlanders die hij heeft ontmoet. Frans respecteert hij vanuit de grond van zijn hart vanwege diens medemenselijkheid en begrip voor hem en zijn volk. 

Maar Frans is nu net niet wat je een doorsnee Nederlander kunt noemen. Hij is een bereisde Roel, fysiek maar vooral geestelijk. Hij is geen toerist die alles gezien moet hebben en dan meent de wereld te kennen. Dat is natuurlijk grote onzin. Hij heeft mensen van alle rangen en standen, maar vooral gewone mensen, gezien en naar ze geluisterd. Hij heeft de menselijke tekortkomingen van dichtbij leren kennen en aanvaarden. Hij is genereus voor mensen en tegelijk relativerend. 

Voor Frans zijn mensen als het ware kleine zondaars die er in hun ogen er het beste van proberen te maken. Voor Alvaro en mij is de wereld nog maakbaar als je er maar hard genoeg aan trekt. De vraag is naar welke kant?  Als het aan Alvaro ligt in ieder geval niet de kant van New York en Amerika op, veel te materialistisch en te weinig spiritueel. 

Teveel materiële verleidingen van het kapitalisme waardoor "het hebben" het wint van "het zijn". Een euvel waar ik me bewust van ben geworden op de universiteit maar niet in de mate waarin Alvaro het schildert. Ik ben dan ook nog nooit in New York of elders in Amerika geweest.

De Amerikaanse macht en overvloed maakt indruk, misschien dat we daarom vinden dat Amerika te materialistisch is of is het daadwerkelijk een plat materialistisch land? Moeilijk te zeggen als je het land niet kent. Je eigen cultuur ophemelen is zo moeilijk niet maar of dat helpt om de ander te begrijpen? 

Hoe je het ook keert of wendt, zonder Amerikaans ingrijpen zouden we misschien nog in een wereld van Duitse rassenwaan leven. Stel je voor, een Europa ondergedompeld in het Nazisme met zijn ongebreidelde moordlust. Je gruwt al bij het denkbeeld. Mede dankzij de Amerikanen leven we nu in een min of meer verenigd Europa, geen oorlog meer tussen Europese grootmachten Duitsland, Frankrijk en Engeland. 

Alvaro kijkt daar aan de andere kant van de oceaan heel anders tegenaan. Voor hem is Amerika geen grote broer maar een bemoeial die telkens ingrijpt, soms met geweld, in hun samenleving. Die de verandering gen ten goede voor de armen en uitgebuiten tegen houden. Amerika is voor hem de Grote Bemoeial, de nieuwe kolonisator ook al bedoelen ze het goed. Ze zijn Olivier B. Bommel in het groot. Veel geld en goede bedoelingen maar begrijpen hoe het zit, doen ze niet.  

Het is waar dat de Amerikanen zijn en mijn wereld domineren. Neem nou mijn studie sociologie en politicologie aan de katholieke universiteit van Nijmegen. Bijna alle wetenschappelijke litteratuur is van Amerikaanse bodem. Je kunt je afvragen waar onze eigen inbreng blijft? Is die er nog wel of zijn we overgeleverd aan Amerika? 

Koloniseert Amerika ook ons langs de weg van de wetenschap of is dat een achterhaalde -negentiende eeuwse - gedachtengang? Is het gedaan met nationale culturen? Worden we een grote Europese cultuur of zelfs wereldcultuur? Als het aan Alvaro ligt zeker niet en ook ik heb mijn twijfels.