GUSTAVE VAN DE WOESTYNE IN HET NOORDBRABANTS MUSEUM

Het bovenstaande schilderij van Gustave van de Woestyne "De Slechte Zaaier" heeft met zijn gouden achtergrond en het beperkte kleurenpalet veel weg van een icoon.

Gustave van de Woestyne is met zijn schilderijen van ‘boerenkoppen’ prominent aanwezig in de tentoonstelling “Symbolisme in Vlaanderen, terug naar de natuur, de oorsprong en de innerlijke rust” in het Noordbrabants museum. De uit Gent afkomstige Gustave van de Woestyne, een broer van dichter en schrijver Karel van de Woestijne, schildert portretten van boeren als zijn het religieuze iconen. Doet hij dat als kunstenaar geïnspireerd door de vroeg kerkelijke iconen, mede de basis van onze Westerse portretkunst, of als goed katholiek? Het zal van beide wat zijn. Per slot van rekening was hij religieus. Hij heeft zelfs geprobeerd monnik te worden.

Ook dit schilderij van Gustave van de Woestyne met de zaaiende boer en een 'hint' van een dorp op de achtergrond heeft veel weg van een icoon.

Van de Woestyne behoorde tot de eerste groep van de ‘Latemse school’, een groep schilders die aan het begin van de twintigste eeuw woonde in St.-Martens-Latem bij Gent. Zij wilden het realisme tegenover het impressionisme in ere herstellen. In Nederland hadden we in die tijd de Bergense school met een heel andere stijl. De Bergense school was expressionistisch en had niets met religie of geloof te maken.

Wat in dit schilderij "De Blinde" opvalt is het krachtig gebruik van diep zwart waartegen het kwestbare gezicht zich aftekent. De donkere hemel als achtergrond benadrukt het blind zijn van de geportretteerde.

 

Net als bij Van Gogh was de zaaiende boer een belangrijk thema voor zijn schilderwerk. Van Gogh is zijn hele schilderkunstige leven bezig geweest met de zaaiende boer. Niet zo gek want ook Van Gogh was in wezen een “religieus” schilder. Met het beeld van de zaaiende boer maakt Christus duidelijk dat het zaad van het geloof niet altijd in vruchtbare aarde valt (Mattheus 13). Daarnaast is het de boer die door te zaaien en te oogsten ons voorziet van ons dagelijks brood.

De houding van het hoofd van deze "Boerin" van Gustave van de Woestyne is zoals die van Maria de Moeder van Jezus Christus op veel schilderijen.

Maar terwijl Van Gogh de zaaier in al zijn glorie in een kleurig landschap schildert, de boer als deel van God’s natuur, schildert Van de Woestyne de zaaier als een icoon. De Slechte Zaaier, de boer die ’s nachts onkruid tussen het goede zaad strooit en dusdoende de hand van de duivel is, zaait tegen een gouden achtergrond zoals gebruikelijk bij de oude iconen. De diepe kleuren zwart en rood van de boer doen denken aan Brueghel. 

Ook in dit portret "De Herder" gebruikt Van de Woestyne diepzwart om het iconisch karakter te benadrukken. De zwarte wolf bij de schaapskudde verwijst naar Jezus Christus die zich beschouwde als een herder die waakt over zijn kudde zodat ze niet verloren gaan door de wolf, de verbeelding van de duivel.

Dat Van de Woestyne uitgerekend van boeren iconen maakt, zal ook zeker te maken hebben gehad met zijn religieuze overtuiging. Boeren zijn immers de nederigsten en ook de armsten, zeker in de streken rond St. Martens-Latem.  En heeft Jezus Christus zelf niet gezegd dat God de Vader de hovaardigen weerstaat en de nederigen genade geeft (Jakobus 4:6 en Petrus 5:5) ? Ik neem aan dat Van Gogh om dezelfde reden van meet af aan de boeren als thema heeft in zijn werk.

 

Het gezicht van "De Boer "zit ingeklemd tussen het diepzwart van zijn kiel en van zijn pet waardoor zijn gezicht nog nadrukkelijker naar voren komt. We zien hier niet een boer maar de boer met op de achtergrond de boerderij.

Dat de figuren steeds in het zwart zijn gehuld zal enerzijds in overeenstemming zijn met de kleding van die tijd en anderzijds dienen om de ernst van het (religieuze) leven te benadrukken. Het zijn geen vrolijke schilderijen. Het veelkleurige leven zoals van Gogh dat schildert is bij Van de Woestyne afwezig. Zijn schilderijen doen denken aan de vroegere Noord Nederlandse schilderijen of aan vroege Spaanse schilders. Ook die schilderden een zekere strengheid des levens.


De portretten van Gustave van de Woestyne zijn te zien tot 9 oktober in het Noordbrabant museum.