DEEMOED

 

Vincent van Gogh, 'Landweg in de Provence bij Nacht', olieverf op doek, 1890, Kröller Müller museum. Een ode aan natuur, mens en zijn leven.

Deemoed, wie heeft het er nog over deemoed? Dat is iets van vroegere tijden toch, toen mannen met de pet in de hand zich meldden bij hun werkgever of dienstmeisjes met een lichte kniebuiging bij hun mevrouw? Nee, het woord deemoed kunnen we bijzetten in de kast van versleten woorden, woorden uit de tijd toen er nog geen vooruitgang was.

Toch kwam ik het woord onlangs zomaar, geheel onverwacht tegen in een essay van een van Nederland’s betere schrijvers Willem Frederik Hermans. Ik had dat woord nooit bij hem verwacht. Met wat ik van en over hem gelezen heb in de intellectuele roddelpers is hij allerminst deemoedig. Hij is een scherpe polemist die zijn tegenstanders niet spaart,  hij begraaft ze met zachte hand onder genadeloze ironie. 

De lezer zal zich intussen ongeduldig afvragen waar en waarom brengt de ondeemoedige Hermans dan toch deemoed ter sprake? Hij doet dat in een essay over de brieven van Vincent van Gogh en zijn veronderstelde zelfmoord met de titel "Liever Schoenmaker, over Vincent van Gogh". (W.F.Hermans, ‘Weg met de Revolutie, al zijn artikelen uit Elsevier Weekblad’, Uitgeverij EW, 2019)

“Wat menigeen in zijn brieven onaangenaam treft, is zijn deemoed. En het is waar, zijn vroomheid ging teloor, maar zijn deemoed bleef. Deemoed wordt door medewerkers aan progressieve weekbladen, niet zelden zelf van hun geloof gevallen, haast altijd neerbuigend ‘christelijke deemoed’ genoemd. Ook historisch gezien, is dit onrechtvaardig. Deemoed is veel en veel ouder dan het christendom en hoe zou dit anders kunnen zijn, gezien het feit dat de mens een teer en kwetsbaar wezen is, zo niet tegenover God, als hij niet meer in god gelooft, dan toch nog ten overstaan van de onoverzichtelijke natuur, en de grillen van ’s wereld loop.” (blz. 286-287 in genoemd boek) 

Het is waar, voor zover ik Van Gogh ken uit zijn brieven, levensloop en schilderijen was hij deemoedig tegenover natuur en wereld. Hij was geen druktemaker, leed niet aan zelfoverschatting (een veel voorkomende ziekte dagelijks waar te nemen op de Heilige Buis), had eerbied voor natuur en mens en was niet uit op roem al had hij natuurlijk wel graag hier en daar een schilderij verkocht. Dat laatste vooral om financieel onafhankelijk te kunnen leven van zijn broer. Bij gebrek aan verkoop van zijn schilderijen moest hij voortdurend broer Theo om geld vragen. Geen leuke bijkomstigheid als je voor jezelf wilt zorgen.

Fysisch geograaf weet Hermans waar hij het over heeft als het gaat over mens en natuur. "De verbluffende overwinningen op natuurlijke verschijnselen, driegen toch voortdurend op nieuwe, onverwachte rampen uit te draaien. De uitroeiing van klassieke ziekten, dwingt de mens plaats te zoeken voor invalide ouden van dagen, die niet meer normaal tijding hebben kunnen sterven." (blz. 287 van het boek). Daar komt dan een nieuwe oplossing voor, euthanasie en het concept "voltooid leven". het is niet onwaarschijnlijk dat dit weer nieuwe problemen gaat opleveren. Naar het schijnt blijft de natuur meester, wat we ook verzinnen. 

Het mensdom zou deemoedig moeten zijn maar is het al lang niet meer. Deemoed is achterhaald, ouderwets en vooral niet progressief. Volgens ons vooruitgangsgeloof zal de natuur zal naar ons luisteren leren luisteren. We zijn in de stemming om alles naar onze hand te zetten; het klimaat, de bossen, de atmosfeer en met hulp van Elon Musk en Jef Bezos het universum. Oké, de dood is nog steeds een spelbreker maar wees gerust ook die krijgen we onder controle. De tijd van deemoed is definitief voorbij.