MARRAKECH

Dit is een van mijn fotografische herinneringen uit de zoemer van 1968 aan het grote plein Jemaa El Fna in Marrakech. Een folkloristisch muziekgezelschap en wat toeschouwers,voornamelijk kinderen.

Reizen om herinneringen op te halen zijn gevaarlijk. Je herinneringen blijken onbetrouwbaar en het valt tegen. Het nieuwe en de verrassing zijn er al af. Toen maakte Marrakech deel uit van een avontuurlijke reis met de auto, nu was het een stedentrip met Ryanair. Die verdient zijn geld trouwens door van vliegen letterlijk een hogere vorm van busreizen te maken. Je drijft de passagiers zo vlug mogelijk het vliegtuig in en uit, plakt het vol met reclame en laat je personeel ondertussen zoveel mogelijk aan het reisvee verkopen.

Ondanks het toerisme is Marrakech ons na 46 jaar toch meegevallen. De stad met het grote plein Jemaa el Fna blijft een beleving. Je moet je dan natuurlijk niet vastklampen aan je herinneringen. Toen dachten we geen seconde na of het veilig zou zijn om er rond te reizen. Nu, met de halve moslim wereld in vuur en vlam komt de vraag als vanzelf op. Het is haast een wonder dat het nog zo rustig is in Marokko. De jonge koning Mohammed VI (opvolger van zijn vader Hassan II) geeft zijn landgenoten blijkbaar nog vertrouwen in de toekomst, maar je weet het natuurlijk nooit. De vlam kan zo maar in de pan slaan. Misschien zijn monarchieën wel stabieler dan republieken? Jordanië is tot nu toe ook ontsnapt aan het geweld in de Arabische regio.

Natuurlijk moest ik toen een slangenbezweerder fotograferen. Dat was alsof je in een verhaal van Ali Baba of Duizend en een Nacht terecht kwam.

Tijdens onze vorige reis was de leefwereld geen punt van kritische aandacht. Je zag dat vrouwen ver van je bleven. Aan het strand waren ze erg preuts gekleed zoals bij ons in de jaren 20 van de vorige eeuw. Hier en daar zag je een zwaar gesluierde vrouw. Maar we werden ook door een jonge Marokkaan uitgenodigd bij hem thuis te komen eten wat heel gezellig was. Voor ons was het een extra warme maaltijd want geld om fatsoenlijk te eten hadden we niet. Ik heb onze jonge gastheer later vanuit Nederland nog een kaart gestuurd en hij mij weer een terug. We werden ook door 2 jonge politiemannen aan de kust genodigd om 's avonds garnalen met ze te eten en wijn te drinken. Ze namen het verbod op alcohol niet al te ernstig. 's Morgens aten we een heerlijk ontbijt met druiven en honing bij ze.

Is die leefwereld nu veel veranderd? Ik denk het niet. In de steegjes zie je af en toe zwaar gesluierde vrouwen lopen maar er zijn ook jonge meiden die op de brommer door de smalle straatjes sjezen. De meerderheid van de vrouwen zal wel ergens daar tussenin zitten, in een overgangsfase die tijd nodig heeft. Je hoopt maar dat ze die tijd ook krijgen. Conservatief of fanatiek religieuzen kunnen heftig in verzet komen en dan kan veel fout gaan. Een klein beetje geweld en het is gedaan met het toerisme als inkomstenbron en dat betekent armoe voor veel mensen.

Jemaa El Fna nu bij het vallen van de avond. Een gezellige drukte van plaatselijke bwoners en toeristen.

We dachten toen, ruim veertig jaar geleden ook niet aan de verschillen tussen de moslim en de christelijke wereld. We waren wereldburgers en spoedig zou iedereen dat zijn, dachten we. Een non-stop revolutie die met onze generatie was begonnen. Intussen weten we beter, ook al willen sommige would-be wereldburgers dat liever niet weten. Nu we zelf onze religieuze achtergrond hebben afgezworen, willen we ook niet nadenken over die van een ander. Onverschilligheid als schild tegen moeilijk te verteren geestelijke kost.

Het zal niet helpen, vrees ik. Ik ben in het voormalige katholieke zuiden opgegroeid met het luiden van kerkklokken. Gelukkig s'morgens niet al te vroeg. Ze begonnen altijd aarzelend alsof ze nog niet wilden storen, maar dan gingen ze voluit om na verloop van tijd met enkele naklanken weg te sterven. Dat is wat anders dan 's morgens in alle vroegte vanaf de minaret gewekt te worden met een hard, soms opzwepend nasaal stemgeluid. Muzikaal is het niet. Dat was het gebeier van de klokken wel. Ze klonken mij ook niet in de oren als een bevel om naar de kerkdienst te gaan. De stem van de minaret klinkt wel zo en ik hou niet van bevelen.

's Avonds wordt bij een enkel lampje nog steeds met veel plezier muziek gemaakt.

Wat me ook opvalt is dat je alleen de moskee in mag als je gelovig moslim bent, behalve dan in de grote moskee in Casablanca. Waarom is dat? Bang dat de moskee ontheiligd wordt? Maar laat God zich ontheiligen? Ik denk van niet, die kan best voor zichzelf zorgen. Het zullen de gelovigen zijn die zich ontheiligd voelen. Een zwaktebod van de gelovigen. Je zou eerder het omgekeerde denken, een bezoek aan de moskee kan de ongelovige bekeren. Een kwestie van vertrouwen in je eigen geloof en de God die je eert. Het buitensluiten van anderen, maakt een vijandige indruk. Is dat omdat geloof en stam, geloof en natie samenvallen? Als dat zo is dan kunnen nog moeilijke tijden aanbreken.