DE VAL VAN AD MELKERT

Ad Melkert was de kroonprins van PvdA leider en Paars Premier Wim Kok. Pim Fortuyn typeerde het kabinet Kok venijnig als "De paarse puinhoop", een politieke vondst die verwoordde wat veel mensen aanvoelden en waar Paars geen antwoord op had.

De confrontatie tussen Pim Fortuyn en Ad Melkert blijft een van de boeiendste partijpolitieke drama's van Nederland van de jongste tijd, dat ook nog eens op TV te zien was. Zelden zag je op TV zoveel echte politieke emotie als tijdens het verkiezingsdebat van 6 maart 2002 waar de verliezende PvdA leider Ad Melkert geconfronteerd wordt met overwinnaar Pim Fortuyn. Ik zag het afgelopen maandag opnieuw in de documentaire “De dag dat Pim Fortuyn won”. Het gaat dan om de uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen in Rotterdam. Leefbaar Rotterdam van Fortuyn had in een keer meer dan 30% van de stemmen gehaald. Dat was nog nooit vertoond in de Nederlandse verkiezingen en dan moest het grote vuurwerk van de parlementsverkiezingen nog komen!

Pim Fortuyn was virtueel al premier van Nederland. Maar zover zou het nooit komen want zoals bekend werd Fortuyn door een gestoorde milieuactivist in koelen bloede neergeschoten. Van de ene dag op de andere werd ons brave koninkrijk als het ware de hedendaagse politiek in geschoten en dat allemaal rond de twee politiek zeer hete thema's immigratie en milieu.

Maar zover was het natuurlijk nog niet toen de nationale lijsttrekkers rond  rond de studio keukentafel zaten  en onder leiding van Paul Witteman zouden debatteren over de uitslag. Bij VVD lijsttrekker Hans Dijkstal overheerste vooral onbegrip. Zijn politieke intellect kon Pim Fortuyn niet vatten. Hetzelfde gold voor Ad Melkert maar die reageerde vooral verbeten en verwend, als de kroonprins die op het laatste moment zijn troon voorbij zag gaan. Melkert werd tot dan toe binnen en buiten de PvdA als de onoverwinnelijke kroonprins van Wim Kok, de premier van het eerste echte Paarse kabinet van Nederland, beschouwd. Na decennia van CDA regeerde eindelijk het verstand, zo vond men toen.

En dan ineens staat daar als politiek overwinnaar en mogelijk premier van Nederland Pim Fortuyn. In de ogen van zijn tegenstanders het symbool van het politieke onverstand, van het politieke onfatsoen, van on-Nederlandse buitenissigheid en overdreven charmante humor. Ze stonden letterlijk met hun mond vol tanden. Hans Dijkstal was misschien nog het verstandigste. Hij kreeg zijn gezicht niet meer in de plooi, beschikte niet over de geestelijke veerkracht om zich te herstellen tot gewoon mens en besloot daarop al handen schuddend voor de camera, ook nog nooit vertoond op TV, te vertrekken.

Ondertussen kon je zien dat Fortuyn, die eerst in bescheidenheid zijn overwinning had aanvaard als een grote verantwoordelijkheid (hij zei dat zonder de bravoure van de middelmatige politicus), er plezier in krijgt om zijn politieke tegenstanders te zien lijden aan hun eigen opgeblazen zekerheden. Je ziet hem denken eigen schuld dikke bult. Groen Links leider Paul Rosenmöller bleef al die tijd maar lachen als een boer die kiespijn heeft. Zijn politieke bravoure was als sneeuw voor de zon verdwenen. Niks jong, fris en toekomst, maar oud en afgedaan zo leek het.

Maar Melkert was er het ergste aan toe. Hij leek plotseling een heel oude man die al een beetje gebogen liep onder de last van de zich aankondigende mislukking. Het lukte hem niet zijn verbetenheid te bedwingen. Hij kon maar niet geloven dat zijn politieke intellect, zijn slimheid, zijn jarenlange uitgewerkte bedachtzame tactieken door – in zijn ogen - zoveel politiek onbenul en retoriek, op een enkele avond werd uitgeblazen als een onbeduidende kaars. Jaren van politieke voorbereiding werden op een enkele verkiezingsdag voor notabene gemeenteraden teniet gedaan. Het zal je maar overkomen. Melkert beschikte niet meer over de normale menselijke capaciteit zijn verlies te verwerken, zijn gezicht in de plooi te brengen en zijn eigen politieke onbeduidendheid onder ogen te zien. Van de weeromstuit werd Fortuyn als het ware met de minuut menselijker met zijn voor de verliezers zo pijnlijke lach.

De camera registreerde al deze emoties die politici tot mensen maakt onbarmhartig. Misschien was dat wel het ergste wat we toen op die TV avond zagen. Politici verloren onder druk van omstandigheden hun politieke maskers en dat was onthutsend. Dat is normaal niet bestemd voor ons gewone kiezers en kijkers terwijl we daar toch altijd weer naar zoeken. Per slot van rekening is voor de meeste mensen politiek een kwestie van vertrouwen en niet van partijprogramma's ook al roepen de politici zelf dat nog zo hard. Het is een van de grootste misverstanden onder Nederlandse politici te denken dat ze gekozen worden vanwege hun programma. Melkert is zo iemand en Dijkstal was ook zo. Wiegel niet en Balkenende ergens daar tussenin. Balkenende was de enige van het hele gezelschap die Fortuyn zonder complex feliciteerde met zijn overwinning. Beiden -Wiegel en Balkenende – beseffen dat het vooral draait om vertrouwen winnen wat niet wil zeggen dat ook zij, zoals elkeen die verleid wordt door macht of geld, in de val kunnen lopen van de grote eigendunk, maar dat is weer een ander verhaal.