SUPERMAN SNOWDEN?

Snowden als Superman, een digitale fotocompositie van petrus

Is Snowden een held? Ik zou het niet weten. Misschien zaait hij juist verwarring over het thema waarvoor hij zegt zich sterk te maken, te weten de bescherming van privacy tegen o.a. de Noord Amerikaanse  spionage dienst NSA. Op het eerste gezicht een nobel doel, een held waardig. Maar dat mooie doel heeft hem gebracht naar een land waar de privacy nog nooit door de overheid is gerespecteerd en naar te vrezen valt in de nabije toekomst ook niet zal worden. De 2 pas vrij gelaten leden van de Russische punkband Pussy Riot en de voormalige Russische oligarch Chodorkovski kunnen Snowden daar het nodige over vertellen.

Heeft Snowden dan de verkeerde vijand gekozen? Dat zou zo maar kunnen. Nu zit hij in een land waar het belang van de staat door de geschiedenis heen altijd al groter is geweest dan die van het individu. Privacy is in Rusland nooit een punt geweest. Rusland staat daarin niet alleen. In China is het al niet veel beter, vraag het bijvoorbeeld de Chinese kunstenaar Wei Wei maar. Ook hem werd zijn fysieke vrijheid vanwege zijn openbaar gemaakte gedachten ontnomen. 

Wie de boeken van de voormalige Russiche dissident Alexander Solsjenitsin leest (o.a. Kankerpaviljoen, In de eerste cirkel en De Goelagarchipel), weet dat hij ondanks zijn fysieke gevangenschap, zich vrij in zijn gedachten voelde. Daarom hadden de verhoortechnieken en gevangenschap uiteindelijk geen effect op hem. Naar het zich laat aanzien was dat ook het geval met Chodorkovski en de 2 leden van Pussy Riot. Hun geestelijke vrijheid, de ultieme privacy, bleef ongebroken.

Dat Snowden klaagt over gebrek aan privacy in een land dat juist bekend staat om zijn bescherming van burgers tegen de overheid met zijn diensten, is geen toeval. Snowden is immers opgevoed met het idee van en recht op privacy, van bescherming tegen overheid en staat, kort gezegd van burgerrechten. Die rechten worden over het algemeen, er ontbreekt natuurlijk altijd wel eens ergens wat, het beste beschermd in Westerse parlementaire democratieën. In de rest van de wereld worden ze regelmatig met voeten getreden of bestaan ze eenvoudigweg niet.

Hoe gek het mag klinken maar die erkenning van burgerrechten is een soft spot in de Westerse democratieën tegenover die landen en organisaties die zich daar niks aan gelegen laten liggen, hetzij uit overtuiging -religieus en/of politiek- of vanwege hun veronderstelde belangen en machtspolitiek. Omdat zij zich niks aan hoeven te trekken van die burgerrechten bij gebrek aan goed werkende parlementen, er geen vrije pers is en dus ook geen vrij woord, kunnen zij doen en laten wat ze willen om hun doelstellingen te verwezenlijken. Zij zijn niet gebonden aan de spelregels.Westerse parlementaire democratieën met de erkenning van burgerrechten daarentegen wel.

Dat maakt in het geval dat er sprake is van onderlinge strijd, die strijd ongelijk en daarom extra moeilijk. Hoe bescherm je de burgersamenleving tegen een organisatie als Al Queda of andere terroristische organisaties die het fundamentele recht op leven van de burger niet eens erkennen, laat staan respecteren. Moeten overheden daarom maar de hand kunnen lichten met de fundamentele burgerrechten? Ik denk het niet. Ik denk dat die overheden met hun geheime diensten aan strenge regels dienen te voldoen die ons recht op vrijheid en privacy zo optimaal mogelijk beschermen.

Overigens moet je dat idee van privacy nu ook weer niet verabsoluteren zoals Snowden lijkt te doen. Hij lijkt geobsedeerd door het begrip waardoor hij doet alsof het altijd bestaan heeft zoals hij het kent. Privacy is nooit een absoluut gegeven geweest met uitzondering dan die in gedachte, daar kan (nog) niemand bij zo lang die niet uitgsproken wordt. Voor de rest is privacy altijd betrekkelijk geweest, d.w.z. maatschappelijk en economisch bepaald.

Zo is pas in de jongste geschiedenis onze rijkdom zo groot geworden dat kinderen hun eigen slaapkamer, gescheiden van hun ouders hebben, dat mensen zich in hun eigen huis, appartement of kamer kunnen afzonderen. In veel delen van de wereld is dat nog steeds niet zo, daar slapen ouderen en kinderen in een ruimte. Van privacy is dus niet of nauwelijks sprake. In Afrikaanse dorpen weet men zowat alles van elkaar zonder tussenkomst van wie dan ook. Vanwege deze omstandigheden valt schending van de privacy door overheid, staat, politie en leger niet of nauwelijks op. In veel landen zijn burgers gewend dat hun privacy is onderworpen worden aan de belangen van de collectiviteit, in casu de overheid.

Bij Snowden mis ik dit soort overwegingen. Hij wekt op zijn minst de schijn dat hij denkt dat het individu altijd een eilandje op zichzelf is geweest of behoort te zijn. Ik vrees dat Snowden daarmee het slachtoffer is van het ver doorgedreven individualisme dat aan het Noord Amerikaanse liberalisme en zijn economie ten grondslag ligt en soms ontaardt in een ontkenning van het simpele feit dat de mens vooral ook een sociaal wezen is. Zonder contact met die medemens kan hij zelfs niet uitgroeien tot een volwaardig menselijk wezen.