KELLENDONK'S MYSTIEK LICHAAM

Atelier Rembrandt, De Heilige Familie bij Avond, 1648, Rijksmuseum.

Ik lees niet meer zoveel romans als vroeger. Gewoonweg geen tijd ook al ben ik al weer jaren lang gepensioneerd. Er is teveel te doen om stil te zitten met een boek. Behalve als het over kunst gaat of met mijn werk te maken heeft, wat ik nog steeds een beetje doe. Maar soms komt het er toch van. Zo was ik al een hele tijd van plan om ook eens een boek te lezen van Frans Kellendonk. In willekeurige volgorde wilde ik dat om de volgende redenen.

Reve noemt hem en ik beschouw Reve als een groot schrijver dus zal het wel goed zitten met Kellendonk. Sentimentele redenen. Kellendonk is in den Bosch geboren, ik in Oss. Dat schept een band. We hebben beide een Brabants Katholieke achtergrond. Hij heeft net als ik in Nijmegen gestudeerd in de jaren 70. Hij studeerde Engelse taal en cultuur, ik sociologie en politicologie. De titel Mystiek Lichaam van zijn laatste boek sprak me aan al had ik geen idee waar het over ging. Ik was er nieuwsgierig naar. Op een zondagmiddag zag ik het boek 'Mystiek Lichaam' (Meulenhoff, Amsterdam, vierde druk 1987) liggen in een bekende boekenkraam op het Antwerpse antiekmarktje. Zodoende ben ik aan het lezen geslagen.

Ik ga er geen boekbespreking van maken. Er zijn er al genoeg te vinden op internet en bovendien is het niet mijn vak. Het was een verrassend boek, kan ik wel zeggen. Ik kwam er opvattingen in tegen die in deze tijd not done zijn.

Tijdens een etentje met haar vader, schetst zijn dochter Magda het verschil tussen mannen en vrouwen.

“Mijn leven is een nachtmerrie Pappie.Het is niets dan werken en zorgen en 's avonds thuis die ongezelligheid waar een vrouw nog veel weerlozer tegen is dan een man. Mannen laten zich met raketten de eindeloze ruimte inschieten ze vinden het avontuurlijk om in hun ruimtepakken door die zwartheid te tollen terwijl ene vrouw zou sterven van onbehagen. Een vrouw wil het een beetje knus en warm hebben maar als je weet dat zwangerschapsverlof onder de ziektewet valt dan kun je nagaan hoe levensvijandig het toegaat op mijn werk. De medische wetenschap heeft geen eerbied voor het leven en wil helemaal niet genezen wat die wil is godgelijk zijn en in zijn laboratoria mensen scheppen waar de wind dwars doorheen waait die nooit rust zullen vinden omdat ze niet uit een vrouw geboren zijn. Mannen hebben geen vertrouwen in de meest klaarblijkelijke levensfeiten daarom doen ze alles wat God gedaan heeft nog eens over, bouwen ze hun schijnwerelden vol gammele torenhoge staketsels die toch nooit tot in de hemel zullen reiken. Al het scheppen van mannen komt voort uit gebrek aan geloof en vertrouwen. Wat mij dus het allerschattigste lijkt is een hummeltje aan mijn borst kan me niet schelen of dat ongeëmancipeerd is. Ik heb vijfentwintig jaar in de schoolbanken gezeten ik heb een verantwoordelijk beroep waar negenennegentig procent van de mannen te stom voor is en toch is het een mooiste wat ik bedenken kan een hummeltje aan mijn borst.”(blz. 53)

Zelf homoseksueel zijnde laat Kellendonk de broer van Magda, Leendert, het volgende zeggen:

“Eeuwigheid, waar vind je nog eeuwigheid in dit tijdsgewricht? In de kunst een beetje, daar zijn woorden als eeuwigheid en onsterfelijkheid nog tamelijk gewoon. Dus is de nicht behalve jong of althans jeugdig ook artistiek of althans artistiekerig.Stileert hij zijn gebaren, draagt nostalgische of, als hij er geld voor heeft, de allerlaatste kleren, kan gene verhaal vertellen zonder er een hoogsteigen kunstzinnige en leugenachtige draai aan te geven. De Jugendstil is zijn lievelingsperiode. Alleen het woord al! …... De angst voor het niets vervalst zelfs het enige dat authentiek en oprecht is in de nicht, zijn liefde. Ook die wordt naäperij in zijn mannenwereld. Nergens ontmoet je zoveel Don Juans en nymfomane hotemetoten als juist daar.Hofmakerijen, echtverbintenissen compleet met trouw totterdood, jaloezie, gooi- en smijtwerk, alle vormen en conventies die zijn voortgekomen uit de zorg om het kroost, worden er zonder enige noodzaak en daarom lachwekkend geïmiteerd.De homoseksualiteit die buiten de geschiedenis staat en geen eigen vormen heeft, is tot imiteren en overdrijven gedoemd....Wat in de heterowereld gebeurt als tragedie, herhaalt zich in de homowereld als klucht. De liefde daar is trouw aan de vorm van de rechtgeaarde liefde en verraderlijk naar de inhoud. De liefde is parodie.” (blz. 120, 121)

Het is lange citaten geworden maar het is dan ook nogal wat, wat Kellendonk hier zijn personages laat zeggen. Men spreekt in dit verband van zelfhaat. Kellendonk zou zijn homoseksuele geaardheid haten. Dat zou kunnen maar klinkt mij toch te gemakkelijk in de oren. Daarvoor haalt hij teveel overhoop.

Ik lees dat de vrouw door kinderen te krijgen schepper is van de wereld en zijn geschiedenis. De man is slechts medeschepper en daarom probeert hij alsnog zelf Schepper te worden door grootse daden te verrichten of uitvindingen te doen. De homo leeft bij gebrek aan kroost in een klucht met de liefde als parodie.

De personages lijken aan te sluiten bij de traditionele Katholieke leer volgens hetwelk de Maagd Maria met de geboorte van haar Zoon Jezus de wereld herschept en geschiedenis maakt. Haar man Sint Jozef die de rol van vader heeft zonder daadwerkelijk de schepper te zijn van zijn zoon Jezus. Dat is immers God de Vader. Tot slot de homoseksueel die niets bij kan dragen aan de schepping en de geschiedenis. Wat is dan de plaats van de homoseksueel in dit Mystiek Lichaam van de mensheid?