WEENSE NOTITIE: BRUEGEL

Op geen enkel schilderij van Bruegel komt de plaats van de mens in het landschap en de natuur zo goed tot uiting als op dit schilderij "Jagers in de sneeuw". Je oog wordt door een geraffineerde compositie een uitgestrekt winterlandschap ingetrokken waarin mensen op de voorgrond door de sneeuw ploeteren. Ze zijn op jacht geweest voor hun dagelijks eten. Maar er is ook tijd voor vermaak op het ijs in de verte. Dorpen en huizen liggen verspreid door het landschap, kwetsbaar en beschut. De vogels trekken je oog naar de hemel,  de open ruimte boven je.

 

Geen liefde op het eerste gezicht maar een naar elkaar toegroeien. De eerste keer dat ik haar zag was in 1992. Ze lag er vergeten bij, stoffig en verveeld. Er was niks te doen, er ging niks vanuit. Niet zo flitsend als het vooruitstrevende Amsterdam, het charmante Parijs of het majestueuze Londen.

Maar allengs ontdekte ik dat achter de façade van oubolligheid een cultuurstad schuilde, een stad vol muziek, kunst en indrukwekkende architectuur. Een voormalige keizersstad met een keizerlijke erfenis. Dankzij mijn Oostenrijkse vrienden ontdekte ik de schatkamers van de muziek, van de beeldende kunst, van de architectuur, van de keuken en de wijnen.

Een van mijn eerste ontdekkingen in Wenen waren de 12 schilderijen van Pieter Bruegel de Oude die maar liefst een hele zaal van het Kunsthistorisch museum vullen. Verwonderd zo een grote Bruegeliaanse schat te vinden in Wenen in plaats van in Vlaanderen of Nederland, liep ik er op mijn gemak langs. Bruegel was al een van mijn eerste liefdes in de schilderkunst. Die werd nu nog groter.

Er was toen bijna niemand in de zaal. Ik hoorde mezelf lopen op het parket. Hoe kan het dat zo een schilderkunstige schat niet drukker bezocht wordt? Vandaag de dag is dat wel anders. Overal in Wenen zie ik affiches hangen met Bruegel’s Toren van Babel. Een indrukwekkend schilderij, een wonder van schilderkunst en architectonisch inzicht. De kunstminnaars stromen dan ook toe naar het Kunst Historisch Museum.

Dit detail uit het schilderij "Strijd tussen Vasten en Carnaval" illustreert het scherpe oog dat Bruegel heeft voor de mensen in zijn omgeving.

Bruegel was geen hofschilder zoals zoveel andere grote schilders. Integendeel, hij was een “mensenschilder”, een schilder van gewone mensen, een humanist onder de schilders. Hij schildert ze op een bruiloft, als ze de koeien naar stal brengen, een vogelnest uithalen, in een winterlandschap op weg naar huis, tijdens een dorpsfeest, carnaval en vasten enz.

Jezus met het kruis valt amper op tussen de mensenmassa. Hij is mens tussen de mensen. Wel heeft Bruegel veel aandacht voor zijn droevige en lijdende moeder, wat Jezus nog menselijker maakt. Ook hier weer een wijds fantasielandschap waarin een enkele vogel het gevoel van ruimte versterkt.

Dat het hem om de mensen gaat, zie je ook op het schilderij “De Kruisdraging”. Jezus met het kruis op de ruig tussen een massa mensen. Hij schildert de kruistocht als een schouwspel van en voor mensen. Op de voorgrond zijn treurende moeder. Dat nu maakt de dood van Christus als mensenzoon pas menselijk.

De Boerenbruiloft van Bruegel is niet bekend vanwege de opvallende bruid, maar vanwege het jongetje vooraan dat aan zijn vingers likt, de muzikanten en de keukenjongens die volle borden binnen dragen.

Wat ook des Bruegelaans is, zijn z'n landschappen. Hij schildert fantasie landschappen, waarschijnlijk een erfenis van zijn reis naar Italië. Bruegel is gefascineerd door de plaats van de mens in het landschap, soms nietig en klein, soms bezig en aanwezig.