HET GOUDEN VARKEN

 

 Isaac van Ostade (omgeving), Geslacht Varken op een ladder, olieverf op canvas,

ongeveer 1640

In de Gouden Eeuw van de Nederlandse schilderkunst was een geslacht varken

of rund (Rembrandt) een veelvuldig voorkomend thema in de schilderkunst.

Dit schilderij heeft de Osse ereburger Saal van Zwanenberg in 1969 aan de gemeente Oss.

Hij is het zelf komen afleveren. Het had altijd op zijn werkkamer gehangen en hij vond dat 

het in Oss moest blijven. 

De gemeenteraad op zijn beurt vond dat Saal van Zwanenberg een belangrijke invloed

heeft gehad op de ontwikkeling van welvaart en welzijn van Oss.

Uit de schenking blijkt dat hij Oss een warm hart toedraagt.

Saal van Zwanenberg is blijkbaar nog van de generatie ondernemers die zich verbonden voelen met een stad. Dat kan van veel moderne ondernemers niet meer gezegd worden.

Hun loyaliteit ligt eerder bij de beurs en de aandeelhouders dan bij de werknemers

en de stad waar ze gevestigd zijn.

De stad Oss doet er goed aan het varken in ere te houden. Zonder varken zou Oss een stuk minder welvarend zijn geweest. Half Oss werkte ooit in de vleesindustrie waaronder de fabrieken van Zwanenberg en Hartog. De geschiedenis van deze twee fabrieken gaat terug tot 1875. De bacon productie voor de export begon in 1889. Dankzij een koelmachine kon er voortaan het hele jaar door geslacht worden.

Kees de Kort, Varkenseter, acryl op doek, 1988

De varkeneter wordt door de schilder afgebeeld als een soort van kanibaal.

Na het dier in stukken gesneden te hebben, eet hij het zo goed als rauw op.

Het zal me niet verbazen als de schilder tegen het eten van vlees is.

Er kwam een margarinefabriek bij, een raffinaderij voor dierlijke oliën en vetten en fabrieken voor ijs, zeep en conserven. De margarine fabriek werd in 1929 overgenomen door Unilever. De wens om bijproducten nuttig te gebruiken leidde tot wetenschappelijk onderzoek naar insulineproductie waaruit in 1923 het dochterbedrijf Organon ontstond. In 1920 werd Saal Zwanenberg algemeen directeur van de firma Zwanenberg Slachterijen en Fabrieken. (Zie Wikipedia: Zwanenberg)

Naoorlogse groepsfoto van werknemers bij Zwanenberg.
Al deze mensen en hun gezinnen verdienden hun kost bij Zwanenberg.
Mijn vader zit er ook tussen.
Over hoeveel mensen bij Zwanenberg en andere vleesfabrieken in Oss hun brood verdienden,
heb ik niet kunnen vinden.

Mijn halve familie werkte na de Tweede Wereldoorlog in de varkensslachterijen van Zwanenberg. Mijn vader is daar zijn werkend leven begonnen, maar ook mijn grootvader werkte daar en enkele ooms. Er werkten toen duizenden mensen in de vleesfabrieken. Ik heb er zelf ook ooit gewerkt als scholier in de zomervakantie. Eerst moest ik de oren van de pas geslachte varkens afsnijden. Daarna moest ik meten of de zuurtegraad van de achterhammen niet te hoog was om er ham van te maken. Ik heb ook nog een tijdje in de kelders beneden gewerkt bij het zouten van de bacon bestemd voor de export naar Engeland.

Kees de Kort, Zonder Titel, olieverf en acrylverf op doek, 1987.
Ik zou dit doek de titel geven "Het varken als slachtoffer" want zo ligt het op er bij.
Het blauwe kruis versterkt het slachtofferschap.
Het is een slachtoffer zonder gezicht.

In de zomer verdienden we thuis dankzij Zwanenberg bij met het schoonmaken van sperzieboontjes voor de conservenfabriek van Zwanenberg. In de de schuur hielden we stuk of zeven varkens die gevoerd werden met etensresten en varkensvoer. Eenmaal op gewicht werden ze verkocht aan Zwanenberg wat een welkome aanvulling was op het weekloon van mijn vader.

Daan de Boer, 'Bacon & Eggs' (2012)

Ik kon toen niet vermoeden dat een kunstenaar ter gelegenheid van de tentoonstelling “We are food - over de kunst van voedsel”  in het Jan Cunen Museum op het idee zou komen om in het trappenhuis van boven naar beneden lappen namaak spek met een gebakken ei op te hangen. Het Museum noemt het “een kathedraal van ham en spek”. In die kathedraal wordt een erdedienst gehouden voor eten en dan vooral het varken.

Guido Geelen, 'Gouden Varken' (2000)

Aangezien het varken voor Oss goud heeft opgeleverd, is het niet meer dan billijk dat er beneden in de kathedraal een gouden varken staat. Van mij had dat varken wel een zwaargewicht van goud mogen zijn in plaats van  eentje met gaten. Maar het idee dat het varken goud is geweest voor Oss komt in ieder geval wel over.

De tentoonstelling "We are food - Over de kunst van Voedsel" in het Jan Cunen Museum te Oss duurt nog tot 16 september.