AI WEIWEI EN HET SPROOKJE VAN DE OLYMPISCHE SPELEN

Ai Weiwei gefotografeerd door Ai Weiwei (overgenomen uit het boekje 'Ai Weiwei speaks' van Hans Ulrich Obrist, Penguin Books 2011

De Chinese kunstenaar Ai Weiwei is een idealistische, moedige, misschien soms te overmoedige durfal. In China weet je nooit wat de regering doet. Het is geen rechtsstaat zoals Nederland. Als ze je willen pakken, bedenken ze de gekste redenen. Ai Weiwei kan daarover meepraten. Vanwege zijn kritiek op de Chinese regering werd hij in 2011 dan toch opgepakt voor belastingontduiking, een truc die ook Poetin gebruikt om zijn kritici uit te schakelen. Weiwei zat 3 maanden vast en kreeg daarna huisarrest. Zijn advocaat verdween van de aardbodem. In 2015 kreeg hij zijn paspoort terug. Sindsdien kan hij reizen. Van zijn gevangenschap heeft hij ondertussen een realistisch kunstwerk gemaakt. 

Misschien vergis ik me, maar sindsdien is het een stuk stiller geworden rond Ai Weiwei. Ik denk niet dat zijn geest gebroken is, daarvoor is hij te sterk, maar hij is wel voorzichtiger geworden. Hij beseft nu meer dan ooit wat voor gevolgen zijn openlijke kritiek op de Chinese regering kan hebben, niet alleen voor hemzelf maar ook voor zijn naaste verwanten en zijn vrienden. De Chinese regering kent op dat punt geen genade.

Het Nationale Stadion in Beijing (Peking) mede ontworpen door Ai Weiwei

Het keerpunt zijn de Olympische Spelen van 2008 geweest. Voor die tijd was veel mogelijk.Het was de tijd van de openheid en ontspanning. Ai Weiwei mocht zelfs ondanks zijn kunstzinnige kritiek en provocaties het nationaal stadion van Beijing (Peking) mee ontwerpen, het bekende Vogelnest. Achteraf bezien was die tijd voor Weiwei misschien wel zijn hoogtepunt van internationale roem, bekendheid en zijn creatieve vrijheid.

Tijdens zijn gevangenschap werd Ai Weiwei dag en nacht bewaakt  door 2 bewakers zoals hier tijdens het douchen. Van deze ervaring heeft Weiwei een realistisch kunstwerk gemakt getiteld S.A.C.R.E.

Al aan het einde van het Chinese Olympische jaar besefte Weiwei dat het na de Olympische Spelen gedaan was met de vrijheid in zijn land. In het boekje ‘Ai Weiwei speaks’ (Penguin Books 2011) met interviews van Hans Ulrich Obrist, een Duitse curator en vroege fan van hem, stelt Weiwei zelf vast dat het stadion een soort eindpunt is van de hoge verwachtingen uit die tijd: 

“I think it’s a stadium for a grand sporting event. We first participated in the design process hoping the Olympics could stimulate reform in China, that it would allow China to really join the same conversation, the same value system as the rest of the world. But what happened in the Olympics made us realize that it wasn’t only different from what we first imagined but that it was even a set back, because China became like a police state during the Olympics. Beijing citizens’ activities were under severe restriction.” (blz.33)

In gevangenschap werd Ai Weiwei zelfs tijdens zijn slaap bewaakt zoals we hier zien op een foto van zijn kunstwerk S.A.C.R.E.D. dat hij gemaakt heeft op basis van zijn ervaringen in de gevangenis.

We zijn nu 8 jaar verder en moeten dus vaststellen dat de sombere vaststellingen van Weiwei realiteit zijn geworden. Hijzelf was een van de eersten die er onder geleden heeft. Dank zij zijn  internationale bekendheid heeft hij vermoedelijk wel nog iets meer bewegingsvrijheid dan zijn minder bekende landgenoten. Dat sinds die tijd de teugels steeds strakker worden aangehaald door de Chinese regering hoorde ik ook van een jonge Chinese vrouw die na een aantal jaren van verblijf in het buitenland, een bezoek bracht aan haar geboortestreek. Zij bevestigde dat de mensen weer bang zijn om openlijk te praten. 

De Chinese dictatuur is terug. De vrije markt geldt niet voor individuele meningen en uitingen. Je kunt je trouwens ook afvragen in hoeverre die voor de economie geldt. Ik denk dat ook daar een rode grens is. Chinezen weten tot hoever ze kunnen gaan, buitenlanders hebben daar waarschijnlijk nauwelijks zicht op. Ik zou in ieder geval niet graag investeren in China, want je weet nooit wat de regering van plan is en rechtszekerheid bestaat er zowiezo niet.

Zelfs op de WC werd Weiwei tijdens zijn gevangenschap bewaakt. Een sterk beeld dat voor de Chinese Overheid privacy geen mensenrecht is.

Wat het nut van Olympische Spelen ook moge zijn, de ontwikkelingen in China (en Rusland) laten zien dat ze niet bijdragen aan de totstandkoming van een meer open en pluriforme samenleving. Eerder het tegendeel. Die verwachtingen worden voorafgaand aan de Spelen wel gewekt om daarna des te harder de kop ingedrukt te worden. De Olympische Spelen zijn een sprookje voor sporters en sportliefhebbers en voor de media een mooie gelegenheid om veel geld te verdienen, al dan niet via corruptie tot in de hoogste regeringskringen en Olympische instellingen.